21
Mavzu: 12. Madaniy-ma’rifiy muassasalar
R e j a:
1.Ommaviy axborot vositalari va axborot-resurs markazlari
2.Madaniyat va istirohat bog’lari
3. Muzeylar
Istiqlol tufayli O’zbekiston Respublikasi matbuoti va ommaviy axborot vositalari
taraqqiyotida sifat jihatdan butunlay yangi rivojlanish bosqichi boshlandi. Davriy
matbuotning rivojlanish tendensiyalari gazetaxonning ehtiyojiga qarab o’zgarib turibti.
O’zbekistonda matbuot ishiga O’zbekiston Respublikasi matbuot va axborot agentligi
umumiy rahbarlik qiladi. Viloyatlarda uning hududiy boshqarmalari mavjud. O’zbekiston
Respublikasida jami 676 ta gazeta (302 tasi nodavlat), 189 jurnal (93 tasi nodavlat) va
byulletenlar chiqadi (2006).
O’zbekiston ijtimoiy-siyosiy, ma’naviy-ma’rifiy hayotida ommaviy axborot
vositalari ichida televideniye va radioning alohida o’rni bor. Istiqloldan so’ng teleko’rsatuv
va radioeshtirishlarning mazmun-mundarijasi tubdan o’zgardi.
Mustaqil teleradiokanalarni
yanada rivojlantirish va isloh qilish, aholi hamda jamiyatning har tamonlama xolis
axborotga bo’lgan talab-ehtiyojlarini qondirishda mamlakatimizning elektron ommaviy
axborot vositalari rolini oshirish maqsadida O’zbekiston milliy teleradiokaipaniyasi
(O’zbekiston MTRK) tashkil etildi.
O’zbekistonda Yevropa turidagi kutubxonalar 19–asrning oxirida tashkil etildi. 20-
asrda kutubxonalar tarmog’i kengaydi va rivojlandi. 1917 yili 14 ta ommaviy shahar
kutubxonasi ishlagan bo’lsa, 1934 yilda ikki mingdan ortiq turli yo’nalishdagi kutubxonalar
faoliyat ko’rsatgan. 2006 yil yanvarigacha bo’lgan ma’lumotlarga ko’ra O’zbekistonda 17
mingga yaqin ommaviy va maxsus kutubxonalar mavjud. Ularning umumiy fondi 140
million nusxadan ortiq. O’zbekistondagi yirik kutubxonalar: Alisher Navoiy nomidagi
O’zbekiston Milliy kutubxonasi (1870), O’zbekiston Milliy universitetining
kutubxonasi
(1921), O’zbekiston Faning asosiy kutubxonasi (1933) va boshqalar. Viloyat markazlarida
ham yirik kutubxonalar mavjud. Alisher Navoiy nomidagi O’zbekiston Respublikasi davlat
milliy kutubxonasi – respublikadagi eng yirik kutubxona, kutubxonashunoslik va
bibliografiya bo’yicha O’zbekiston Respublikasining ilmiy-uslubiy markazi. Fondida 6,5
mln.ga yaqin kitob bor (2005).
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2006 yil 20 iyundagi «Respublika aholisini
axborot-kutubxona bilan ta’minlash to’g’risida»gi qaroriga ko’ra aholiga kutubxona xizmati
ko’rsatishni sifat jihatdan yangi darajaga ko’taradigan zamonaviy axborot-resurs markazlari
va axborot–kutubxona
markazlari tashkil etish, yosh avlodning intellektual ehtiyojlarini
qondirishga, madaniy, milliy-ma’naviy, ma’rifiy-axloqiy qadriyatlarni saqlab qolishga,
jahon ilmiy-ta’lim axborot resurslaridanfoydalanish, milliy va xorijiy nashrlar fondlarini
shakllantirish yuzaga keladi.
O’rta Osiyo xalqlari qadimdan bog’ tuzish san’ti an’analariga ega. Xalq
dostonlarida, miniatura rasmlarida jannatmakon bog’lar, ular takibidagi ko’shk, hovuz,
favvora, turli xil mevali daraxtlar, chamanzorlar ta’riflangan. Boshqa yurtlardan kelgan
sayyohlar O’rta Osiyo shaharlari bog’larga burkanganligini ko’rib hayratga qolganlar.
Olamga dong taratgan Amir Temur bog’lari Samarqand atrofida bunyod etilgan. Amir
Temurning sayrgoh bog’lari asosan ikki xil usulda – chorbog’ va qo’riqxona tarzida
tashkil
22
etilgan.
Temuriylardan Shohrux Mirzo, Ulug’bek, Bobur va boshqalar bog’lar tuzish
an’anasini davom ettirishgan.
Bog’ maydoni bir nechta daraxtzor, tokzor va gulzorlarga bo’lingan. Ekilgan gullar
shunday tanlab olinganki, ular erta bahordan kuzgacha navbat bilan almashinib turli vaqtda
gullagan. Sobiq Ittifoq davrida tashkil etilgan madaniyat istirohat bog’lari uzoq yashaydigan
manzarali daraxtzorlardan iborat bo’lib, ularga yozgi sahna va kinoteatr,
turli attraksion,
qahvaxona, bolalar maydonchalari joylashgan. Shu yerda ommaviy-siyosiy, madaniy-
ma’rifiy, jismoniy tarbiya va sog’lomlashtirish ishlari olib borilgan.
Mustaqillik davrida madaniyat va istirohat bog’lari maxsus loyihalar asosida qayta
ta’mirlandi. Bularda iqlimi, manzarasi, shaharsozlik va iqtisodiy sharoiti hisobga olinib,
qadimiy milliy an’analarni rivojlantirgan holda manzarali va mevali daraxtzorlar, gulzorlar,
sun’iy
havzalar, kanal va favvoralar, sersoya so’lim xiyobonlar barpo etildi. Madaniyat va
istirohat bog’larida aholining tabiat bilan bevosita munosabatda bo’lishi shaklida, bo’sh
vaqtlarini mazmunli o’tkazish, ko’ngilli hordiq chiqarishga imkoniyatlar yaratilgan,
madaniy-ommaviy tadbirlar, professional, milliy va umumxalq bayramlar o’tkaziladi.
O’zbekistonda tarixiy, moddiy, ma’naviy va madaniy yodgorliklarni to’plash,
saqlash, o’rganish va tashviq qilish bilan shug’ullanuvchi ilmiy-ma’rifiy muassasalar -
muzeylar paydo bo’lishi 19-asrning oxiriga borib taqaladi. Dastlabki muzeylarni tashkil
etish va boyitishda taniqli rus olimlari V.Oshanin, V.Vyatkin, N.Seversov va Mirza Abdulla
Buxoriy, Abu Said Maxzum kabi mahalliy ixlosmandlarning xizmati katta. Ular o’lkaning
mineralogiya, numizmatika, etnografiyasi, flora va fauna dunyosiga oid ajoyib boy
kolleksiyalar to’plagan.
1876 yili Toshkent, 1896 yili Samarqand, 1899 yili Farg’onada o’lkashunoslik
muzeylari ochilgan. Keyinchalik muzeylarning davlat boshqaruvi tizimi shakllandi,
tarixiy
yodgorliklar va san’at obidalarini muhofaza etish komissiyalari tashkil etildi. Bular
mamlakat bo’ylab ilmiy ekspeditsiyalar uyushtirib, muzeylar uchun materiallar to’pladilar.
1940-1970 yillarda O’zbekistonda muzeylarning keng tarmog’i yaratilgan. Mustaqillik
davrida asrlar davomida yaratilgan bebaho ulkan ma’naviy va madaniy merosni tiklash
davlat siyosatining eng muhim vazifasi qilib qo’yildi.
O’zbekiston hukumati tamonidan bu sohaga oid maxsus qarorlar qabul qilindi. Bu
davrda bir nechta yangi muzeylar (Temuriylar tarixi davlat muzeyi, 1996 y; Olimpiya shon-
shuhrati muzeyi, 1996 y; Qatag’on qurbonlari xotirasi muzeyi, 2002 y; va boshqalar)
barpo
etildi. Barcha oldin faoliyat ko’rsatgan muzeylarda ekspozitsiyalar (ko’rgazmalar) qayta
tashkil etildi. Mustaqillik tufayli muzeylar Sharq san’ati va madaniyatining nodir
namunalarini jahonga ko’z-ko’z qilish imkoniyatiga ega bo’ldilar.
Do'stlaringiz bilan baham: 
