Mavzu: Sug’oriladigan yerlarni meliorativ o’zlashtirish, qayta qurish va unumdorligini tiklash ishlarini kompleks mexanizatsiyalash

To'g'ri cho'michli ekskavatorlar zaboyi minimal balandliklari, m.
Grunt guruhlari 
Cho'mich sig'imi, m
3
0,25 
0,5 
1,0 
2,0 
3,0 
I 
1,3 
1,5 
2,0 
3,0 
3,5 
II 
1,8 
2,0 
2,5 
3,5 
4,0 
III 
2,2 
2,5 
3,0 
4,0 
5,0 
To'g'ri cho'michli ekskavatorlarda, cho'mich maksimal qazish balandligidan 
yuqori ko'tarib ishlaganda zaboy ustida «soyabon» hosil bo'ladi. Texnika xavfsizligi 
talablari jihatidan «soyabon»ning hosil bo'lishi xavfli hisoblanadi, sababi — mashina, 
mexanizmlar, ishlovchilar ustiga «soyabon» qulab tushishi xavfi hosil bo'ladi. To'g'ri 
cho'michli ekskavatorlarda, cho'michni eng yuqori nuqtagacha ko'targanda, N
to’k max
da, eng yuqori to'kish balandligi, N
to’k min
va shunga loyiq to'kish radiusi hosil qilinadi. 
Qazilmaning kengligiga qarab to'g'ri cho'michli ekskavatorlarda ham 2 xil zaboy 
turi to'g'ri va yonbosh zaboylar farqlanadi. 
To'g'ri zaboyda 
ekskavator bir o'tganda ikkita (o'ng, chap) yon va old taraf 
gruntini qazib, qazilma o'qi bo'yicha o'tadi (4.9 a-rasm). Qazib olingan grunt 
ekskavator orqasida u bilan bir sathda turgan avtosamosvallarga ortiladi. 
Yonbosh zaboyda 
ekskavator gruntni o'tish o'qi yonida va oldida joylashgan 
qiyaliklardan qazib oladi va yonida turgan avtosamosvalga ortadi (4.9, e-rasm). 
To'g'ri zaboyda, qazilmaning usti bo'yicha eni keng oraliqda quyidagicha 
o'zgarishi mumkin: 
B
e
= (0,8-1,9) R
qaz
Usti bo'yicha zaboy eni (0,8—1,5) R
qaz
bo'lganda, avtosamosvallar grunt ortish 
uchun ekskavator orqasidan, bir taraflama qo'yiladi (4.9, a-rasm), agarda zaboy 
kengligi (1,5—1,9) R
qaz
— bo'lganda, avtosamosval navbat bilan, ekskvatorning ikki 
tarafidan qo'yiladi. Bunda ekskvatorning o'rtacha burilish burchagi qisqarishi evaziga 
ish unumdorligi oshishiga va mexa-nizmlarining teng ishlashiga erishiladi (4.9, b-
rasm). To'xtab turishining oldini olish hamda avtosamosvallar qayrilib olishini 
osonlashtirish maqsadida usti, bo'yi, eni kengaytirilgan —2,5 R
qaz
dan zaboy 
qo'llanishi mumkin. Bunday zaboylarda ekskavator «ilon izi» (zig-zag) bo'ylab 
harakatlanishi sxemasi tanlanadi (4.9, d-rasm). 

---

Usti bo'yicha kengligi -2R
qaz
dan katta bo'lgan zaboylarda, ekskavator gruntni 
yonboshdan qazib, asosan, o'tish o'qining bir tarafidan, oz qismini ikkinchi tarafidan 
qazib olib ishlaydi (4.9, d-rasm). 
To'g'ri cho'michli ekskavator, bir ishchi pozitsiyasida, dastakning bosim hosil 
qiladigan uzunligiga yaqin masofadagi gruntni qazib ola oladi. Shuning uchun 
to'g'ri cho'michli ekskavatorlarning, keyingi ishchi pozitsiyasiga ko'chish qadami 
quyidagicha belgilanadi. 
Q = (0,75-0,8) L
bos
Ekskavator ish jarayonida, qazilmay qolgan grunt qatlami hosil bo'lmasligi 
uchun, texnologik ko'rsatkichlar (R
qaz
, H
qaz
, H
to’k
) maksimal chekka o'lchamlarida 
ishlash tavsiya qilinmaydi. Yuqondagi ekskavator o'tish o'qidan zaboy usti 
nuqtasigacha bo'lgan masofa quyidagi B
1
, ko'rsatkichi o'lchamidan katta bo'lmasligi 
kerak (4.9, e-rasm). 
a 
b
d e