Mavzu: Sug’oriladigan yerlarni meliorativ o’zlashtirish, qayta qurish va unumdorligini tiklash ishlarini kompleks mexanizatsiyalash

4.5-rasm. Draglaynning ishlash sxemasi: 
a—to’g’ri qazib o'tish sxemasi; b - yonbosh qazib o'tish sxemasi. 
Ekskavatorning o’zi turgan, grunt qazib oladigan va ortishda transport vositasi 
to’xtash joyi birgalikda zaboy deb ataladi. 
Ekskavatorning zaboyda joylashishiga qarab to’g’ri qazib o’tish va 
yonboshdan qazib o’tish usullari mavjud. 

---

 To’g’ri qazib o’tish usulida ekskavatorning o’tish o’qi zaboy ko’ndalang 
kesimi doirasida bo’lib, bitta pozitsiyadan ikkita yon va old taraf qaziladi. To’g’ri 
qazib o’tish usuli birlamchi transheyalar hosil qilishda, kichik kanal va xandaklar 
qazishda qo’llaniladi (4.5, a-rasm). 
4.6-rasm. Teskari cho'michli ekskavatorlar bilan yer ishlarini bajarish 
sxemalari: 
a - yopiq yonbosh usulida qazish sxemasi; b - ochiq yonbosh usulida qazish 
sxemasi. 
Yonboshdan qazib o'tish 
usulida ekskavatorning o'tish o'qi zaboy ko'ndalang 
kesimidan tashqarida bo'lib, ikki xil ko'rinishda — ochiq va yopiq zaboyli bo'lishi 
mumkin (4.5 
a
, 4.5, 
b
va 4.6, 
d
-rasmlar). Yonboshdan ochiq zaboyli qazib o'tishda 
ekskavator qazilma ikkita yonini (yonboshi va oldini) qazadi, yonboshdan yopiq zaboyli 
qazib o'tishda esa, qazilmaning ikkita yoni va old qismi qaziladi. 
Ekskavatorlar asosiy texnologik ko'rsatkichlari quyidagilar sanaladi: qazish 
radiusi — 
R
qaz
, 
to'kish radiusi
— 
R
to’k
, 
qazish chuqurligi
— 
H
qaz
, 
to'kish 
balandligi
H
to’k
Yuqoridagi ko'rsatkichlar o'lchamlari ekskavator markasiga, ishchi 
jihozi turiga va ishlash sxemasiga bog'liq bo'ladi (2.10 va 2.11-rasmlar).
Qazish radiusi (R
qaz
,
)
— ekskavatorning burilish platformasi o'qidan, o'zi 
turgan sathda, cho'mich tishlarining gruntga botgan qismigacha bo'lgan masofa 
(to'g'ri cho'michli ekskovator uchun eng yuqori qazish balandligi sathida).