Ekskavator (lotincha: yexsauo oʻyaman, qaziyman) togʻ jinslari va yerni (gruntni) qazish, ularni transport vositalariga yuklash yoki toʻplash uchun moʻljallangan qazishyuklash mashinasi

Ekskavator (lotincha: yexsauo — oʻyaman, qaziyman) — togʻ jinslari va yerni (gruntni) qazish, ularni transport vositalariga yuklash yoki toʻplash uchun moʻljallangan qazishyuklash mashinasi. Yer qazish mashinalarini yaratish gʻoyasini 16-asrda Leonardo da Vinchi Ekskavator draglayn sxemasi tarzida ilgari surdi. Ekskavator ning chizmasini birinchi marta rus muhandisi A.A. Betankur 19-asr 20- yillarida ishlab chiqqan. 1834-yilda AQSH da V. Otisom natent olgan; 1910-yilda birinchi elektr dvigatelli Ekskavator, 1912-yilda dizel yonilgʻisida ishlaydigan, 1920- yillarda relsda harakatlanib, toʻla buriladigan Ekskavator ishlab chiqarildi. Keyinchalik Ekskavator ning tuzilishi takomillashtirib borildi.
Ekskavator bir kovshli (uzluksiz yoki siklli ishlaydigan) va koʻp kovshli (uzluksiz ishlaydigan) xillarga boʻlinadi. Ekskavator ning asosiy qismlari; kovsh (choʻmich), sharnirli quloch, kuch qurilmasi (dvigatel), buriladigan korpus va yurish qismi (gusenitsa, gʻildiraklar). Bir kovshli Ekskavator ning ish sikli kon jinsi yoki gruntni kesish yoki qazish, toʻlgan kovshni boʻshatish va kovshni zaboyga qaytarishdan iborat. Ekskavator ning quvvati, turi va ish sharoitiga qarab, ish sikli 15—80 sek davom etadi. Yurish qismlarining turiga koʻra, gusenitsali, gʻildirakli, odimlovchi, relsda yuradigan, suvda suzadigan, gʻildirakligusenitsali; kuch qurilmasining turiga koʻra, bir dvigatelli va koʻp dvigatelli; ichki yonuv dvigatelli, elektr, gidravlik, pnevmatik va aralash dvigatelli; boshqarish turiga qarab, qoʻlda, gidravlik, pnevmatik, elektr bilan va aralash boshqariladigan; ish organining turiga koʻra, toʻgʻri va teskari kurakli, draglaynli, greyferli va boshqa Ekskavator lar boʻladi. Toʻgʻri kurakli E. keng tarqalgan. Bunday Ekskavator lardan foydali qazilmalarni qazib olishda, qattiq va toshloq gruntlarda zovurlar qazishda foydalaniladi. Teskari kurakli Ekskavator tor zovurlar qazishda, uncha katta boʻlmagan zovurlarda inshootlar qurishda qoʻllaniladi. Draglaynli Ekskavator oʻzi turgan sathdan pastdagi gruntlarni qaziydi. Greyferli Ekskavator yuklash ishlarida, zovur qazish va boshqalar maqsadlarda ishlatiladi. Turli almashtiriladigan jihozlar (montaj ishlari, yuk ortish va tushirish, burgʻilash, ustunqoziqlar qoqish va boshqalaruchun) bilan jihozlangan Ekskavator lar universal Ekskavator deyiladi. Gidroyuritmali, yaʼni gidroekskavatorlar ham keng tarqalgan. Ularda turli ish organlari buriladigan platforma bilan sharnirli birikadi va yuqori (30—100 MPa) bosimli nasoslar bilan harakatlanadi. Vazifasiga qarab, bir kovshli E., qurilishda, karyerda, tunnelda ishlatiladigan, kon ochadigan, suzib yuruvchi va boshqalar xillarga boʻlinadi. Tunnel vashaxta Ekskavator lari aksari yer osti ishlarida qoʻllanadi. Bir kovshli Ekskavator lar kovshining sigʻimi — 160 m³gacha.
Koʻp kovshli Ekskavator ish jihozlarining turiga qarab, zanjirli va rotorli xillarga boʻlinadi. Zanjirli Ekskavator larda kovshlar (12—40 ta) yoʻnaltiruvchi rama gʻaltaklari boʻyicha harakatlanuvchi uzluksiz zanjirga mahkamlanadi. Rotorli Ekskavator larda ish organi 6—12 ta (baʼzan 24 gacha) kovsh oʻrnatilgan rotordan iborat. Bunda grunt toʻkish konveyeriga berilib 150 m gacha tashiladi. Uning kovlash balandligi 50 m gacha, chuqurligi esa 25 m gacha boʻladi. Rotorli Ekskavator lar koʻproq konlarda ishlatiladi. Harakat yoʻnalishiga qarab, koʻndalangiga, boʻylamasiga qaziydigan va buriladigan xillarga boʻlinadi. Koʻp kovshli Ekskavator larning ish unumdorligi 15000 m³/soat gacha yetadi. Ekskavator lar Rossiya, AQSH, Germaniya, Fransiya, Yaponiya, Polsha, Chexiya va boshqalar mamlakatlarda ishlab chiqariladi. Toshkent ekskavator zavodida ham Ekskavator lar ishlab chiqarilgan (1945—90).
Ekskavatorlarning turlari va ekskavatorlarning ishlash ko'rsatkichlari
Theekskavatormuhandislik qurilish mashinalarining bir turi. Ekskavator yurish shassisi, aylanadigan platforma, katta belkurak va mexanik koldan iborat. Odatda ekskavator g'ildirakli shassi va sudraluvchi shassiga ega. Agar ekskavator kuchi chegaradan oshib ketgan bo'lsa, orqa moshinada ekskavator toyib ketadi va oldinga suriladi, bu juda xavflidir. Musbat belkurak bo'lsa, ekskavator orqaga siljiydi.
Ekskavator turi
1. mini ekskavator: odatda umumiy og'irligi 6 tonnadan kam bo'lgan yoki 6 tonnadan kam ekskavatorga tegishli. Uning kichkina transport vositasi tor sohada qulay ishlaydi va samarali va xavfsiz ishlashni ta'minlaydi, shuning uchun u kichik joylar uchun juda mos keladi.
2. o'rta ekskavator: umumiy og'irlik 6 tonnadan va 40 tonnadan ortiq ekskavator, bu umumiy yo'ldagi eng keng tarqalgan ekskavator turi.
3. katta ekskavator: odatda umumiy og'irligi {{1} tonnadan ko'proqni anglatadi, barchasi katta ekskavatorga tegishli, uni ko'rish umuman qiyin, agar transport jarayoni bo'lmasa, tog'-kon sanoati uchun foydalanuvchi katta kon maydoni sifatida. , ulkan transport vositasi, katta quvvatli operatsiya. Kuchli va kuchli dvigatellar va bosimli nasoslar tog'-kon sanoatining talablarini qondirish uchun yuqori kuchli pastki yurish tanasi va bilaklari bilan ulkan gidravlik texnologiyani yaratadi.
4. zaxira ekskavator: u katta ekskavatorga tegishli, shuningdek, kuchli dvigatel va bosimli nasos ulkan gidravlik texnologiyaga ega va paqirni teskari yuklash, konni tezlashtirish, ish samaradorligini oshirish uchun. Orqa tarafdagi ekskavator orqaga va yerga majburiy kesish bilan tavsiflanadi.
5. g'ildirakli ekskavatoro'rta ekskavatorga tegishli bo'lib, yo'lning faqat pastki yarmini shunga o'xshash umumiy shinaga aylantiradi, shunda u umumiy o'rta ekskavatorga qaraganda tezroq tezlikka ega bo'lishi, kuchli manevr qobiliyati, qazib olish tezligini oshirishi, ish samaradorligini oshirishi, Kamchilik shundaki, u yo'lni o'rtacha ekskavatordan foydalanish kabi emas, chunki har xil vaziyatlarda yumshoq yumshoq yo'lak osongina mashq qiladi.
6. cho'kayotgan kema katta ekskavatorlarga ham biriktirilgan, ammo u korpus korpusiga o'rnatiladi, daryolar va ko'llardagi suv omborlarini loydan tozalash uchun qudratli qazish kuchi, muammosiz ishlash, tezkor ishlash, har qanday katta suvga qodir bo'lgan chuqurlikdagi kema
7. belkurak ekskavatori: ayniqsa tor va chuqur poydevor qazish, eski kanallarni qazish va suvni to'kish va hokazolar uchun javob beradi.
Ekskavatorning turli xil turlari
Ish og'irligi: ekspluatatorning og'irligi ekskavatorning uchta muhim parametrlaridan biridir (dvigatel kuchi, chelak hajmi va ish og'irligi). Ish og'irligi ekskavator darajasini aniqlaydi va ekskavatorning qazish kuchining yuqori chegarasini aniqlaydi.
Qazish qobiliyati: qazish kuchi uchun qazish kuchi asosan kichik qo'lning tog' kuchiga va chelakning qazish kuchiga bo'linadi. Ikkala qazish kuchining roli paqirning ildizi (chelakning labi), ammo kuchi boshqacha. Kichik qo'lning qazish kuchi kichik qo'l silindridan, chelakning qazish kuchi paqir moyi silindridan keladi.
Zaminning o'ziga xos bosimi: erga xos bosimning o'lchami ekskavatorning ishlashi uchun zamin sharoitlarini aniqlaydi. Er osti bosimi deganda quyidagi formula bilan ko'rsatilgan erga ishlov beradigan mashina og'irligidan kelib chiqqan bosim tushuniladi: er bosimi=og'irlik / tuproq bilan to'liq aloqa maydoni
Tırtıllar turi: mashina uchun mos keladigan Tırtıllar taxtasini o'rnatish juda muhimdir. Tarama ekskavatorlari uchun slayderni tanlash standarti shundan iboratki, iloji boricha tor tarama taxtasi iloji boricha ko'proq ishlatiladi. O'tkazgichning keng tarqalgan turi: tish pichoqli plastinka, tekis tarama plitasi
Tezlikni tortish: sudraluvchi ekskavator uchun yurish vaqti butun ish vaqtining taxminan 1 / 10 tashkil etadi. Umuman olganda, ikkita tezlik ekskavatorning yurish ko'rsatkichlariga mos kelishi mumkin. Harakat deganda asosan ekskavatorning yurish motoriga bog'liq bo'lgan ekskavator yurish kuchi tushuniladi. Ushbu ikkita ishlash parametrlari ekskavatorning yurishining manevrlik va yurish qobiliyatini ko'rsatadi. Buni turli ishlab chiqaruvchilarning namunalarida aks ettirish mumkin.
Toqqa ko'tarilish qobiliyati: qiyalik qobiliyati yuqoriga va pastga ko'tarilish yoki qattiq, silliq qiyalikda to'xtash qobiliyatini anglatadi. Taqdim etishning ikkita usuli: burchak, foiz.
Yuk ko'tarish hajmi: ko'tarish qobiliyati barqaror ko'tarish yoki nominal gidravlik ko'tarish qobiliyatida kichikroqdir. Nominal barqarorlik va ko'tarish hajmi: 75% gidravlik ko'tarish hajmi: 87% gidravlik ko'tarish hajmi
Aylanish tezligi: aylanish tezligi ekskavatorni tushirishda barqaror burilish natijasida erishilgan o'rtacha maksimal tezlikni anglatadi. Bu shuni anglatadiki, belgilangan aylanish tezligi boshlanish vaqti ham yoki tormozlash paytida aylanish tezligi, ya'ni tezlashuv yoki sekinlashuv tezligi emas. Umumiy qazish ishlari uchun ekskavator 0 dan 180 darajagacha ishlaganda, aylanadigan motor tezlashishi yoki sekinlashuviga ega. U 270 dan 360 darajagacha siljganda, yutish tezligi barqaror bo'ladi.
Shuning uchun, haqiqiy kon ishlarida yuqorida belgilangan aylanish tezligi haqiqatga ziddir. Ya'ni, talab qilinadigan haqiqiy aylanish ishlash aylanish momenti bilan ifodalangan tezlashtirish / sekinlashuvdir.
Umumiy quvvat (yalpi ot kuchi) dvigatel volanida o'lchanadigan umumiy quvvatni anglatadi, masalan, susturucular, fanatlar, alternator va havo tozalagich.
Samarali quvvat (aniq ot kuchi) dvigatel volanida o'lchanadigan aniq chiqish kuchiga, susturucu, fan, alternator va havo tozalagich kabi barcha sarflanadigan quvvat moslamalari o'rnatilganda.
Shovqinni o'lchash: ekskavator shovqinining asosiy manbai dvigateldan keladi. Shovqinning ikki turi: 0010010 # 39; operatorning shovqin o'lchovi va mashina atrofidagi shovqinni o'lchash.
Ekskavatorlar tasnifi va ularning texnologik tavsifi
Karyerlarda qazib yuklash ishlari, asosan, ekskavatorlar yordamida amalga oshiriladi. Kon massasini kavjoydan qazib olish, uni to’kish joyiga eltish, cho’michni bo’shatish va kon massasini yana qazib olish uchun dastlabki holatga qaytish ishlarini bir cho’michli ekskavatorlar birin-ketin bajaradi. Ushbu jarayonlaming yig’indisi ekskavator siklini tashkil qiladi. Ko’p cho’michli ekskavator ushbu jarayonlarni bir vaqtda parellel bajaradi. Shu sababli bir cho’michli ekskavatorlar siklli ishlaydigan mashinalar, ko’p cho’michli ekskavatorlar esa uzluksiz ishlaydigan mashinalar hisoblanadi.
Cho’michning strela bilan bogianish konstruksiyasi belgisiga ko’ra cho’michi strelaga qat’iy bog’langan ekskavatorlar (to’g’ri va teskari cho’michli elektrik va gidravlik ekskavator) va cho’michi strelaga (kanat) simarqon orqali bog’langan bir cho’michli ekskavatorlar (draglayn, greyfer) turlariga bolinadi.
Zanjirli va rotorli ekskavatorlar ko’p cho’michli ekskavatorlarning keng qo’llanadigan xillari hisoblanadi (19-f,g rasm). Zanjirli ko’p cho’michli ekskavatorlarning ishchi organi cho’michlar o’rnatilgan uzluksiz zanjir bo’lib, u yo’naltiruvchi rom bo’ylab harakatlanadi. Romning yuqori qismi ekskavator korpusiga oshiq-moshiq orqali mahkamlangan bo’lib, pastki qismi esa simarqon bilan shkivlar orqali korpusdagi barabanga bog’lanadi.
Kavjoydan kon massasini qazib olishda cho’mich tishlari massivga rom og’irligi ta’sirida botib kiradi va harakatlanishi mobaynida kon jinslarini qazib, cho’michlarini to’ldiradi. Zanjirli ekskavatorlar cho’michlarining umumiy hajmi 250 dan 4500 litrgacha, unimdorligi 800 dan 10000 m3 /soatgacha boiadi. Bu ekskavatorlar kavjoy bo’ylab temiryo’l, o’rmalash zanjiri (гусиница) va odimlash mexanizmlari yordamida harakatlanadi. ЭРГ-1250, ЭР-1600 va boshqa rusumli rotorli ekskavatorlarning ishchi organi diametri 2,5 dan 18 m gacha cho’michlar o’rnatilgan rotor g’ildiragi bo’lib, u ekskavator strelasi uchiga o’rnatiladi Rotorga o’rnatilgan cho’michlar soni 6 dan 12 gacha bo’lib, ularning hajmi 300-800 dan 4000 - 8000 litrgacha bo’lishi mumkin. Rotorli ekskavatorlar, asosan, o’zi turgan gorizontdan yuqorida joylashgan kon jinslarini qazib olishga mo’ljallangan bo’lib, kichik, o’rtacha katta va o’ta katta unumdorlikka ega bo’ladi. Masalan, kichik unumdorlikka ega rotorli ekskavatorning unumdorligi soatiga 630 m3 gacha boisa, katta unumdorlikka ega ekskavatorlar unumdorligi soatiga 2500 - 5000 m3 ni, o’ta unumdor ekskavatorlarning unumdorligi undan ham ko’p miqdorni tashkil qiladi.
Karyerlarda qo’llaniladigan ekskavatorlar rusumlarini ko’rsatuvchi harf va sonlar ularning qanday jarayonlarni bajarishi, harakatlanish prinsipi, unumdorligi, qazish balandligi (chuqurligi) va boshqa tavsiflarini ko’rsatadi. Masalan, ЭКГ-8и rusumli bir cho’michli ekskavatorda Э-ekskavator, K-karyer, Г-harakatlanish vositasi (гусинипца), 8 - cho’rnich hajmini ko’rsatadi, ЭРГ-1600, 40/10 - 31 rusumli ekskavatorda Э- ekskavator, P - rotorli, Г-harakatlanish vositasi (гусиница), 1600-cho’michlarining umumiy sig’imi (litr), 40 - qazish balandligi (m), 10 - o’zi turgan gorizontdan pastda joylashgan jinslarni qazib olish chuqurligi (m), 31- strelasining old va orqaga surilish masofasi (m)ni bildiradi.
Ko’p cho’michli zanjirli ekskavatorlar yumshoq jinslarni qazib-yuklash ishlarida qo’llanilganligi tufayli konveyer transporti bilan kompleksda yuqori samaradorlikni ta’minlaydi. Biroq zanjirli ekskavatorlarning yo’naltimvchi qurilmasi va cho’michiar o’matilgan zanjiri tez yemiriladi, natijada ekskavatsiyalash jarayonining energiya talabligi ko’payadi, shuningdek, ushbu rusumdagi ko’p cho’michli ekskavatorlarning qirqish kuchi bir cho’michli ekskavatorlamikiga qaraganda ancha kichik bo’lib, maksimum 600 N/sm ni tashkil qiladi.
Rotorli ekskavatorlar zanjirli ekskavatorlarga nisbatan yengil bo’lib, bir birlikdagi unumdorlikka to’g’ri keladigan massaning 1,2-1,4 marta kam bo’lishini ta’minlaydi va qirqish kuchi ham katta bo’lib,1800 N/sm ni tashkil qiladi. Bu esa, o’z navbatida, rotorli ekskavatorlarni zichligi yuqori bo’lgan kon jinslari va ko’mirni qazib olishda qo’llanilishini ta’minlaydi. Murakkab strukturaga ega bo’lgan foydali qazilma yotqiziqlarini rotorli ekskavatorlar bilan saralab qazib olishda samaradorlik yuqori bo’lib, qazib-yuklash ishlarini avtomatlashtirish imkoniyati yuqori bo’ladi.
Mexanik bir cho’michli ekskavatorlarning cho’michi strelasiga qat’iy o’rnatilganligi sababli ularning qirqish kuchi yuqori (3500 N /sm gacha) bo’lib, ish organlarining mustahkamligi yuqori bo’ladi. Bu ekskavatorlar turli tip va o’lchamlarda ishlab chiqariladi, ularning cho’michining hajmi 0,25 m3 dan 35 m3 gacha va undan ham katta bo’ladi. Mexanik bir cho’michli ekskavatorlar karyerlarda bajariladigan qazib- yuklash ishlarining katta qismini amalga oshiradi va maydalangan yarimqoyasimon, qattiq qoyasimon jinslarni qazib-yuklash ishlarida keng qo’laniladi.

Bir cho’michli ekskavatorlardan karyerlarda kon massasini qazib olib transport vositalariga yuklash va qazishdan bo’shagan maydonlarga (ichki otvalga) ekskavatsiyalash ishlarida foydalaniladi. Ish jarayonining uzlukligi (siklliligi) mexanik bir cho’michli ekskavatorlarning asosiy kamchiligi hisoblanadi. Chunki, bunda ekskavatsiyalashga (cho’michni to’ldirishga) sarflanadigan vaqt sikl davomiyligining 20 - 30% ni tashkil qiladi. Hozirgi vaqtda mamlakatimiz va chet eldagi karyerlarda mexanik bir cho’michli ekskavatorlarga nisbatan yuqori unumdorlikka ega bo’lgan gidravlik ekskavatorlardan keng foydalanilmoqda.

Draglaynlar cho’michi strelasiga simarqon orqali osilganligi tufayli mexanik cho’michli ekskavatorlarga nisbatan qazib olingan kon massasini uzoq masofaga eltib berishni ta’minlaydi. Biroq ularning qirqish kuchi mexanik cho’michli ekskavatorlaridan ancha kichik bo’ladi. Draglaynlar karyerlarda, asosan, yumshoq va maydalangan yarimqoyasimon jinslarni qazishdan bo’shagan may donga ekskavatsiya qilishda qo’llanadi. Shuningdek, draglaynlardan uyumlar hosil qilish, transheyalar o’tish, ariqlar kavlash kabi boshqa ishlarda ham foydalaniladi