Matematika oqíTÍw metodikasí

 
 
252

---

1. Sanlı teńlik hám teńsizliklerdi oqıtıw metodikası 
Jańa 
dástúr 
boyınsha oqıwshılarǵa sanlardı salıstırıw, 
ańlatpalardıń <, > ,= ekenligi múnásibetlerin beriw maqsetinde áne 
sol sorawlar menen tanıstırıw zárúrli orın iyeleydi. 
Eki teń san yamasa eki ańlatpanıń mánisleri teń bolsa, olar 
arasına teń belgi qoyıladı. Sonday-aq, eki san teń bolmasa, yamasa 
eki ańlatpa hám olardıń mánisleri teń bolmasa, bular arasına 
teńsizlik belgisi qoyıladı. Sonıń ushın eń dáslep oqıwshılarǵa 
isenimli teńlik hám teńsizlikler haqqında túsinik beriw kerek. 
Teńlik hám teńsizlik penen tanıstırıw sanlardı nomerlew hám 
arifmetikalıq ámeller menen baylanısqan. Sanlardı salıstırıw eń 
dáslep kópliklerdi salıstırıw menen, yaǵnıy kópliklerdiń bir mánisli 
sáykesligine baylanıstırıp túsindiriledi. 10, 100, 1000 ishinde 
sanlardı nomerlew hám salıstırıw arqalı tómengi klaslarda teńlik 
hám teńsizlik túsinikleri keltirilip shıǵarıladı. 
Mısal, 75>48 degende 7 onlıq 4 onlıqtan úlken degen mazmunda 
túsindiriledi. 
Shamalardı ólshewdegi sanlardı salıstırıwda birdey shamalarǵa 
sanlardı keltirip, keyin salıstırıw múmkinligi 1-4-klaslarda beriledi. 
Mısal. 1) teń sanlar menen almastırıń: 
7 km 500 m = …m, 3080 kg = ….t
2) jazıw durıs bolıwı ushın sanlardı tańlań: 
…saat < …min, …dm < …sm, ….t > …kg. 
3)sonday atamadaǵı sanlardı qoyıń, teńlik yamasa teńsizlik durıs 
bolsın: 35 km = 35000…, 16 min>…sek, 17t 5с=17500 
4) teńsizliklerdiń durıs yamasa nadurıs ekenligine qarap, sanlar 
arasına belgiler qoyıń. 
4t 8с….4800 kg, 100 min…1saat 50 min, 2 m 5 dm… 250 sm. 
1-klasta ámellerdi 10 ishinde orınlawda teńlik hám teńsizliklerge 
kóbirek toqtaladı. 
Mısal, 3+1>3, 3-1<3, 3=3 hám t.b. 
Sol tárizde baslawıshtıń joqarı klaslarında ótilgen teńlemelerdi 
hám teńsizliklerdi ulıwmalastırıp, a = v, a > v, a < v sıyaqlı 
juwmaqlardı keltirip shıǵaradı. Endi sanlı ańlatpalardıń teńligi hám 
teńsizligine qádem qoyıladı. 
Mısalı: 6

4 > 6 

3, (120:3 

4) < 12∙6 
2. Teńlemelerdi oqıtıw metodikası 
253

---

Baslawısh klass dástúrinde 7□x□10, x-3□10□5, x∙(7-10)□70, 
x:2□15 sıyaqlı 1-dárejeli bir belgisizli teńlemeler qaraladı. Bul 
teńlemelerdi sheshiw ámelde qatnasıp atırǵan háriptiń sonday 
mánisin tabıw kerek, onı teńlemege qoyǵanda durıs teńlik payda 
bolsın. Bunday teńlemeni sheshiw ámel nátiyjesi arasındaǵı 
baylanıstı oqıtıw metodikasınan paydalanıladı.
1. Tayarlaw basqıshında 10 ishinde qosıw hám alıwdaǵı belgisiz 
komponentti tabıwǵa baylanıslı. 
Mısalı. 4□…□6, 5-…□2, …-3□7. 
2. Usıǵan baylanıslı ápiwayı máseleler sheshiw. 
Mısalı. Belgisiz sanǵa 3 ti qosıp 8 payda etildi. Belgisiz 
qosılıwshını tabıń. …□3□8. Sonnan keyin belgisizdi hárip penen 
belgilewdi úyretedi. k□3□8. 
3. Baslawısh klasta teńlemeniń anıqlaması, sheshimi, sheshiw 
sıyaqlı anıqlama hám túsinikler berilmeydi, tek teńlemeni oqıw, 
jazıw, belgisiz komponentlerdi tabıw túsinikleri menen tanısadı. 
4. 2-klasta kóbeytiw hám bóliwge baylanıslı. 
5. Teńlemeni oqıtıwdıń 1-qádeminde-aq belgisizdiń ornına 
qoyıw menen teńlikti tekseriwge úyretip barıladı. 
6. 2-klasta olardan quramalıraq x+10 

80-7, x

(45-17)

40 
sıyaqlı teńlemelerdi sheshiwge oqıtıladı. 
7. 3-klastan baslap 4 ámelge baylanıslı mısallar sheshiledi. 
8. 4-klasta kóp xanalı sanlar menen birgelikte 4 ámelge 
baylanıslı teńlemelerdi sheshiw qaraladı. 
9. 2-klastan baslap a+26<30, a+26=30, a+26>30 ańlatpalar 
tómendegi qanday mániste orınlı, degen keste menen mısal beriledi. 
a 
0 
1 
2 
… 
a+26 
26 
10. Baslawısh klasta x+x=10, n∙n=16, a+a=a+6, 7∙a=7, 8∙k=0, 
n+n=2n sıyaqlı mısallar isletiledi.