11-§.
ALGEBRALÍQ MATERIALLARDÍ ÚYRENIW
METODIKASÍ
1.Baslawısh klass matematika dástúrinde kiritilgen ózgerisler.
1) 1-3 klass dástúri ( 3 jıllıq baslawısh klaslar)
2) 1-4 klass dástúri ( 4 jıllıq baslawısh klaslar)
Baslawısh
klaslarda
arifmetikalıq
materiallardı
úyrenip
juwmaqlaw algebralıq materiallardı hám matematikalıq simvolikanı
úyreniw menen ulıwmalastırıladı.
Baslawısh klaslarda oqıwshılar alfavitti matematikalıq
simvol
tárizinde qollana baslaydı. Sol arqalı algebralıq ańlatpa, teńlik,
teńsizlik haqqında dáslepki maǵlıwmat aladı.
Bular
haqqında
maǵlıwmat
beriwdiń
tiykarǵı
maqseti
arifmetikalıq ámellerdiń mánisin tolıǵıraq ashıw, sonday-aq, keyingi
klaslarda úyreniletuǵın algebra páni ushın zárúrli tayarlıqtı ámelge
asıradı.
Biraq, algebralıq mısallardı sheshiw algebra qaǵıyda hám
nızamlarına tiykarlanbastan arifmetikalıq qaǵıydalarǵa tiykarlanadı.
Mısalı, 3+a=10 nan a qosılıwshını tabıw
belgisiz komponentti
tabıw qaǵıydası menen sheshiledi.
Belgili, baslawısh klass dástúriniń tiykarǵı mazmunı
natural
sanlardı awızeki hám jazba nomerlew hám olar ústinde 4
arifmetikalıq ámellerdi orınlaw uqıplılıǵın beriw. Sonıń ushın 1-
klastan baslap oqıw hám jazıw uqıplılıqları bir neshe basqıshqa
bólip oqıtıladı.
Mısalı, 10 ishinde awızeki hám jazba nomerlew, 100, 1000 hám
kóp xanalı sanlar haqqında maǵlıwmatlar beriledi. Sanlı ańlatpalar
degende sandı ayırım ámeller menen birlestirgen yamasa bólek
jazılǵan bir xanalı, yamasa eki xanalı yamasa kóp xanalı sanlardı
oqıw hám jazıwdı túsinemiz.
Sanlı ańlatpalar tek ǵana arifmetikalıq ańlatpalarda 4 ámeldi
orınlaw emes, geometriyalıq máseleler, arifmetikalıq hám algebralıq
máselelerdi
sheshiwde
tuwrıdan-tuwrı
qollanıladı.
Mısalı,
úshmúyeshliktiń perimetri, kubtıń kólemi, shamalar haqqındaǵı sanlı
ańlatpalar qollanıladı. Úshmúyeshliktiń tárepleri 3 sm, 4
sm bolsa,
onıń perimetri qansha?
3 sm+4 sm+5 sm=12 sm.
248
Qosındı sózi menen tanıstırıwda onıń eki túrli mániste
ańlatılıwın túsindiriw kerek.
1)
eki san arasına «+» belgisin qoyıp qosındını tabıw.
2)
bir san alıp onı eki san qosındısı kórinisinde hár qıylı
kóriniste jazıw:
Mısalı, 1) 3+5 2) 9= +
2-klasta
oqıwshılar
«matematikalıq
ańlatpa»
hám
«matematikalıq ańlatpanıń mánisi» túsinikleri menen tanısadı.
Dáslep 6:2=4 ańlatpaǵa uqsas, 2, 3 ámelli ańlatpalardı mısal
keltiredi, keyin bolsa onıń mánisi neshege teń degen sorawdı
qoyadı, bul ańlatpa 7 ge teń hám 7 jazılǵan ańlatpanıń mánisi
ekenligi túsindiriledi. Sonnan keyin jáne quramalı ańlatpalarǵa mısal
keltiredi, keyin oqıwshılardıń ózine ańlatpa dúziń hám onıń mánisin
tap degen tapsırmalar beredi.
Nátiyjede (x-5)+8=24 ańlatpadaǵı ámellerdi aytıń hám
teńlemedegi x tı tabıń degen sorawǵa juwap beriledi.
3.Sanlı ańlatpalar ústinde islew metodikası
.
Sanlı ańlatpalarǵa:
a) hár bir san sanlı ańlatpa;
b) eger a hám b sanlı ańlatpalar bolsa, ol jaǵdayda olardıń
ayırması, qosındısı, kóbeymesi hám tiyindisi de sanlı ańlatpa boladı.
Mısalı, 30:5+4∙6-2 sanlı ańlatpa, bunda kórsetilgen ámeller
orınlansa, bul san sanlı ańlatpanıń mánisi boladı.
Eń ápiwayı sanlı ańlatpalardıń qosındısı hám ayırması
menen
oqıwshılar 1-klasta tanısadı. 3+2=5 kórinisindegi ańlatpa 3 hám 2
qosılıwshı, 5 qosındı yamasa sanlı ańlatpanıń mánisi dep
túsindiriledi.
2-klastan tiykarınan ámeller tártibi qaǵıydaları úyreniledi. Ol
quramalı ańlatpalar dep júrgiziledi.
a) aldın qawıslarsız ańlatpalarda ámellerdiń orınlanıw tártibi
qaraladı, bul jaǵdayda sanlar ústinde tek ǵana 1 yamasa 2-basqısh
ámelleri orınlanadı.
Mısalı, 42-18+9, 63:9∙4 ańlatpalardaǵı ámeller jazılıw tártibinde
orınlanıwın
bildiredi, mánisin esaplap, onı oqıy alıwdı túsindiredi.
b) sonnan keyin 1-2-basqısh ámellerin óz ishine alǵan hám
qawıslarsız ámellerdi orınlawǵa ótedi.
249
Mısalı, 23-4+12, 40-15:3 mısallarındaǵı ámellerdiń orınlanıw
tártibin úyrenedi hám esaplaydı. Bul jerde mısal arqalı ámellerdi
orınlaw mashqalalı jaǵday payda etiledi.
v) sonnan keyin 25+(40-15), (85-30):5 sıyaqlı qawıslar
qatnasqan ańlatpalardı esaplawǵa ótedi.
Esaplaw qaǵıydasın keltirip shıǵaradı. Ótilgen materialdı
bekkemlew maqsetinde tómendegi tapsırmalar beriledi:
1.Ámellerdi orınlaw tártibin túsindiriń hám ańlatpalardıń
mánisin tabıń; 65+21:3
2.Ańlatpalardıń mánisin qolaylı usıl menen tabıń.
70-(20+6), 48+(30+4), (40+9)-(10+7)
3.Mısallarda ámeller durıs orınlanǵanın jazıń.
30+26:5=10 8∙3+16:4=28
30+20:5=34 8∙3+16:4=10
4. Qawıslardı hám ámellerdi sonday qoyıń, teńlikler durıs
bolsın.
15-6∙2=18 4∙8-5=12
65-10∙5=50 12+24:4=9
Keyin ańlatpanı almastırıw túsinigi beriledi. Berilgen ańlatpanı
basqa berilgen ańlatpa mánisine teń bolǵan ańlatpa menen
almastırıw degen sóz.
Mısalı,
2+2+2=2∙3 26+70=(20+6)+70=(20+70)+6=90+6=96.
Do'stlaringiz bilan baham: 
