13-tema. Ekonomikaliq ósiw: uliwma tusinigi, neokensshiler hám neoklassiklerdiń modelleri

13-TEMA. EKONOMIKALIQ ÓSIW: ULIWMA TUSINIGI, NEOKENSSHILER HÁM NEOKLASSIKLERDIŃ MODELLERI
13.1. Ekonomikalıq ósiw túsinigi. Ekonomikalıq ósiw ólshemleri, potencial hám haqıyqıy dáramat dinamikası.

13.2. Ekonomikalıq ósiwge tásir yetiwshi faktorlar.

13.3. Ekonomikalıq ósiw modelleri.

13.1. Ekonomikalıq ósiw túsinigi. Ekonomikalıq ósiw ólshemleri, potencial hám haqıyqıy dáramat dinamikası

Ekonomikalıq ósiw - bul obektiv nızamlılıq bolıp, xalıqtıń ósiwi, ilim texnikanıń rawajlanıw procesleri, óndiris kóleminiń belgili bir waqıt dawamında ósiw sıyaqlı procesler menen baylanıslı. Ekonomikalıq ósiw jámi usınıstıń ósiwin bildiredi. Basqasha sóz benen aytqanda potencial jámi óndiris kólemin bildiredi. Solay yetip, ekonomikalıq ósiw óndiristiń ósiwin, ekonomikalıq potencialdıń ósiwin bildiredi.

Ekonomikalıq ósiwde mámleket real dáramatlarınıń ósiwi, sonday-aq jan basına tuwrı keletuǵın real dáramatlardıń ósiwi túsiniledi.

Ekonomikalıq ósiw yeki túrli usıl menen anıqlanadı hám ólshenedi.

Birinshi usıl, JIÓ di (JMÓ, TMÓ) ótken dáwirge salıstırǵanda ózgeriwi sıpatında anıqlanadı. Mámlekettiń ulıwma ekonomikalıq múmkinshilikleriniń háreketin anıqlaw ushın paydalanıladı.

Ekinshi usıl, real JIÓ di (JMÓ, TMÓ) ótken dáwirge salıstırǵanda xalıqtıń jan basına ózgeriwi sıpatında anıqlanadı.

Grafikalıq túrde ekonomikalıq ósiw úsh túrli usıl menen sáwlelenedi:

- real JIÓ qıya sızıǵı arkalı (13.1 a-súwret) – trend sızıǵı real JIÓ (U*) uzaq múddetli ósiw tendenciyasın kórsetedi;

- islep shıǵarıw múmkinshilikleri sızıǵı arqalı – (13.1 b-súwret)- ISHMS belgili waqıt aralıǵında ekonomikada resurslardıń sheklengenligin súwretleydi. Ekonomikada tiykarǵı islep shıǵarılatuǵın tovarlar bul investiciyalıq hám tutınıw tovarları sanaladı. Islep shıǵarıw múmkinshilikleri sızıǵınıń hár bir toчkası ekonomikada bar bolǵan resurslardan paydalanıp belgili bir kólemdegi investiciyalıq hám tutınıw tovarlardıń islep shıǵarılıw múmkinshiliklerine say keledi. Máselen ISHMS sızıǵınıń A toчkasında usı sızıqqa sáykes keletuǵın resurslardan paydalanıp S₁ kóleminde tutınıw tovarların hám I₁ kóleminde investiciyalıq tovarlardı islep shıǵarıwǵa boladı. yeger tutınıw tovarların S₂ kóleminde islep shıǵaratuǵın bolsaq, belgili kólemde investiciyalıq tovarlardı islep shıǵaratuǵın resurslardıń bir bólegin tutınıw tovarlarǵa qaray bólistiriliwimiz kerek. Usınıń sebebinen investiciyalıq tovarlardıń islep shıǵarıw kólemi I₂ deyin qısqaradı. Bul alternativ shıǵınlardıń bar yekenligin ańlatadı. yeger ekonomika taza islep shıǵarıw múmkinshilikleri sızıǵına ISHMS₂ jıljısa (A toчkadan D toчkaǵa), bul jaǵdayda tutınıw tovarlardın da (S₃ deyin), investiciyalıq tovarlarında (I₃ deyin) kólemin, alternativ shıǵınlarsız kóbeytiwge boladı. Bir ISHMS toчkasınan yekinshi joqarıraqta jaylasqan ISHMS toчkasına ótiwi, yagnıy óndiris imkaniyatlarınıń jańa dárejesine ótiw, ekonomikalıq ósiwdi kórsetedi;