4-MODUL: Sertifikatlastırıw ha’m sapanı basqarıw
№10-Lekciya: Sertifikatlastırıw
Reje.
10.1. Sertifkatlastɪrɪw boyɪnsha tiykarǵɪ túsinikler hám atamalar
10.2. Sertifikatlastırıw sxemaları
Paydalanɪlatuǵɪn ádebiyalar
1.
Ismatullayev
P.R.va
boshqalar.
Metrologiya,
standartlashtirish
va
sertifikatlashtirish. Darslik. -T.: «0‘zbekiston», 2001. -360 b.
2. Abduvaliyev A.A., Latipov V.B., va boshq. “Standartlashtirish, metrologiya,
sertifikatlashtirish va sifat”. Darslik. -T.: «SMS ITI» 2008. -300 b.
3. Ismatullayev P.R. va boshqalar. “Metrologiya asoslari”. 0‘quv qo‘llanma. - T.:
«Fan va texnologiyalar», 2012. -250 b.
4. Abduvaliyev A.A. Metrologiya, standartlashtirish va sertifikatlashtirish.
Darslik. Toshkent. Sharq., 2018
11.1. Sertifkatlastɪrɪw boyɪnsha tiykarǵɪ túsinikler hám atamalar
Sanaat kárxanalarɪnda islep shɪǵarɪlɪp atɪrǵan hár túrlɪ όnimler belgili bir
sapa kόrsetkishlerine juwap beriwi kerek. Al sapa kόrsetkishleri bolsa belgili bir
belgilengen talaplarǵa muwapɪq (sáykes) keliwi tiyis. Muwapɪqlɪq όz náwbetinde
belgili bir standartqa yaki basqa normativ hújjetlerge sáykes keliwin talap etedi.
Muwapɪqlɪqtɪ sertifikatlastɪrɪw múmkin. Solay eken, sertifkatlastɪrɪw túsinigi ne?
Sertifkatlastɪrɪw degende kerekli isenimlilik penen όnimdiń belgili bir
standartqa yaki texnikalɪq hújjetke muwapɪqlɪǵɪn tastɪyɪqlaytuǵɪń iskerlik
túsiniledi.
“Sertifkatlastɪrɪw” túsinigi birinshi márte Xalɪr aralɪq standartlastɪrɪw
shόlkemi Keńesiniń sertifkatlastɪrɪw máseleleri boyɪnsha arnawlɪ komiteti
tárepinen islep shɪǵɪlɪp, onɪń “Standartlastɪrɪw, sertifkatlastɪrɪw hám sɪnaw
laboratoriyalarɪnɪń akkreditaciyalaw salalarɪdaǵɪ tiykarǵɪ atamalarɪ hám olardɪń
qaǵiydalari” qollanbasina kirgizilgen.
Qayta islengen Xalɪr aralɪq standartlastɪrɪw shόlkeminiń qollanbasɪnda
“sertifkatlastɪrɪw” atamasɪnɪń tek ǵana túsindiriwler berilgen:
−
sertifkatlastɪrɪw ulɪwma atama bolɪp, όnim, texnologiyalɪq process
hám xɪzmetlerdiń sertifikatlastɪw (muwapɪqlɪqtɪ sertifikatlastɪw) úshinshi
táreptiń qatnasɪwɪ túsiniledi;
−
sapa sistemasɪn bahalaw salasɪndaǵɪ rawajlanɪw sapa sistemasɪn
sertifkatlastɪrɪw
boyɪnsha
jańa
(támiyinlewshiniń
imkaniyatlarɪn
sertifkatlastɪrɪw) túsinik zázúrliligin keltirp shɪǵarmaqta.
Qollanbanɪń qayta islengen nusqasɪnda muwapɪqlɪqtɪ “sertifkatlastɪrɪw”
túsinigi tiyisli atamalar toparɪna kiritilgen.
Muwapɪqlɪq atamasɪ όnim, process, xɪzmetke belgilengen bárshe talaplardɪ
saqlawdɪ όz quramɪna aladɪ. Bonda muwapɪqlɪqtɪ úsh kόrinisin - muwapɪqlɪq
bayanatɪ, muwapɪqlɪqtɪ attestaciyalaw, muwapɪqlɪqtɪ sertifikatlastɪrɪw belgileydi.
Muwapɪqlɪq bayanatɪ dep jetkerip beriwshiniń όnim, process hám xɪzmetlerdiń
anɪq bir standartqa yaki basqa normativ hújjetke tolɪǵɪ menen muwapɪqlɪq
haqqɪnda pútkil juwapkershilikti όz ústine alǵanlɪǵɪn bayan etiwge
aytɪladɪ. Bul
atamanɪ sońǵɪ waqɪtlarda “όzin-όzi sertifkatlastɪrɪw” túsinigi menen
almashilayotgani qayd qilinmokda. Óz-όzin sertifkatlastɪrɪw degende όnim islep
shɪǵarɪwshi tárep pútkil juwapkershilikti όz moynɪna alǵan halda
sertifkatlastɪrɪwdɪń όzin όtkeredi hám όnimniń kerekli dárejede sapalɪ bolɪwɪ
haqqɪndaǵı kepillikti όz moynɪna aladɪ. Bunday sertifkatlastɪrɪw iskerligin όzin-όzi
sertifkatlastɪrɪw dep júritiledi.
Muwapɪqlɪqtɪ attestaciyalaw úshinshi tárepten sɪnaw “sɪnaw laboratoriyasɪnɪń
bayanatɪ” tɪsinilip, belgili bir úlgi όnimge bolǵan talaplardɪ belgilewshi belgili bir
standartlar yaki basqa hújjetler menen muwapɪq ekenligin bayan etiwge aytiladi.
Sertifkatlastɪrɪw degende όnim (buyɪm, baylɪq) yaki xɪzmet belgili bir
standartqa yaki texnikalɪq shártlerge sáykes keliwin tastɪyɪqlaw maqsetinde
όtkekiletuǵɪn iskerlik túsinilip, usɪ iskerliktiń nátiyjesinde όnim /buyɪm, baylɪq)niń
sapasɪ haqqɪnda tutɪnɪwshɪnɪ isnediretuǵɪn tiyisli hújjet - sertifikat beriledi.
Jáne bir áhmiyetli atamalardan biri “sertifkatlastɪrɪw sistemasɪ
”
bolɪp, ol
tόmendegishe
táriyplenedi:
Sertifkatlastɪrɪw sistemasɪ - muwapɪqlɪqtɪń
sertifkatlastɪrɪw iskerligin όtkeriw ushɪn is tártibi qaǵiydalarına hám basqarɪwǵa
iye bolǵan sistema bolɪp tabɪladɪ.
“Sertifkatlastɪrɪw sistemasɪ” atamasɪnan basqa Sertifkatlastɪrɪw sxemasɪ
kiritilip, ol tόmendegishe táriyplenedi: “Muwapɪqlɪqtɪń sertifikatlasɪrɪwdɪ
όtkeriwdegi úshinshi táreptiń iskerliginiń quramɪ hám tártibi”.
Sertifkatlastɪrɪw sistemalarɪnda qatnasɪwshɪ úsh túsinik haqqɪnda toqtap
όtemiz: sertifkatlastɪrɪw sistemasɪnan paydalanɪw, sertifkatlastɪrɪw sistemasɪnda
qatnasɪwshɪ hám sertifkatlastɪrɪw sistemasɪnɪń aǵzasɪ.
Sertifkatlastɪrɪw
sistemasɪnan
paydalanɪw
degende
sertifkatlastɪrɪw
sistemasɪnɪń
qaǵiydalarına
muwapɪq
guwalɪq
talapkerine
berilgen
sertifkatlastɪrɪwdan paydalanɪw imkaniyati túsiniledi.
Sertifkatlastɪrɪw sistemasɪnda qatnasɪwshɪ dep usɪ sistemanɪń qaǵiydalarına
muwapɪq iskerlik kόrsetetuǵɪn, biraq sistemanɪ basqarɪw imkaniyatɪna iye
bolmaǵan sertifikatlastɪrɪw mekemesi túsiniledi.
Sertifkatlastɪrɪw sistemasɪnɪń aǵzasɪ degende usɪ sistemanɪń qaǵiydalarına
muwapɪq iskerlik kόrsetetuǵɪn hám sistemanɪ basqarɪwda qatnasatuǵɪn
sertifkatlastɪrɪw mekemesi túsiniledi.
Sertifkatlastɪrɪw eki túrli boladɪ: májbúriy hám ɪqtɪyariy
,
όnimdi anaw yaki
mɪnaw sertifkatlastɪrɪwǵa tiyisli ekenligi, onɪ sɪrtqɪ ortalɪqqa, insannɪn salamatɪǵɪna
tásiri tiykarǵɪ όlshem esaplanadɪ. Mine sonɪń ushɪn sɪrtqɪ ortalɪqqa, insannɪń
salamatlɪǵna tásir kόrsetiwshi όnimler, álbette, májburiy sertifkatlastɪrɪwǵa tiyisli
boladɪ, al qalǵan όnimler bolsa sertifikatlastɪrɪlɪwɪ ɪqtɪyariy bolɪp tabɪladɪ.
Májbúriy sertifkatlastɪrɪw degende sertifikatlastɪrɪw huqɪqɪna iye bolǵan
mekeme tárepinen όnim, process, xɪzmetniń standartlardaǵɪ májbúriy talaplarǵa
muwapɪqlɪǵɪn tastɪyɪqlaw túsiniledi.
İqtɪyariy sertifkatlastɪrɪw degende islep shɪǵarɪwshɪ (orɪnlawshɪ), satɪwshɪ
(támiyilewshi) yaki tutɪnɪwshɪ menen ɪqtɪyariy ráswishte όtkeriletuǵɪn
sertifkatlastɪrɪw túsiniledi.
Házirgi sharayatta sɪrtqɪ mámleketler menen sawdanɪ, mámleketler aralɪq
ekonomikalɪq baylanɪslardɪ, ilim hám texnikanɪ rawajlandɪrɪw ushɪn hámde
shɪǵarɪlɪp atɪrǵan όnimlerdiń sapasɪn jaqsɪlaw, olardɪń básekige shɪdamlɪlɪǵɪn
arttɪrɪw ushɪn turaqlɪ túrde sɪnawlardan όtkeriw mútájligi artɪp barmaqta.
Sɪnawlardɪ kόbinese úshinshi tárep dep atalatuǵɪn shaxs yaki shόlkem ámelge
asɪrɪdaɪhám kόriletuǵɪn máselede qatnasɪp atɪrǵan tárepler ádette támiyinlewshi
(birinshi tárep) hám qarɪydar (ekinshi tárep)tiń máplerin qorǵaw, derlik όz betinshe
ɪs kόredi.
Ūshinshi tárep tárepinen islenetuǵɪn sertifikatlastɪrɪw όndiriwshilerdiń
isenimine sazawar bolmaqta hám usɪ sebepli bunday jol keńnen qollanɪladɪ,
salmaqlɪ ráwishte tarqalmaqta. Hár túrlɪ mámleketlerde úshinshi tárep tárepinen
orɪnlanɪp atɪrǵan sertifikatlastɪrɪw sistemasɪn shόlkemlestiriw sonɪ kόsrsetpekte,
onɪ hár túrlɪ shόlkemlestiriw múmkin eken: islep shɪǵarɪwshɪ associyaciyalar, iri
tutɪnɪwshɪlar, sertifikatlastɪrɪw milliy shόlkemler tárepinen, máselen, Fransiya hám
Angliyada 60-jɪllardɪn basɪnda tutɪnɪwshɪ tárepinen áskeriy maqsetler ushɪn
elektronika όnimlerin sertifikatlastɪrɪw sistemasɪ jaratɪldɪ.
Ayrɪm alɪnǵán mámleket kόleminde jaratɪlǵan milliy sistemalar májbúriy
bolǵan standartlar sheńberin qamtɪp aladɪ. Máselen, birinshiler qatarɪnda milliy
kόlemde qɪmbatbahalɪ taslardɪ sertifkatlastɪrɪw sistemalarɪ qollanɪlǵan.
Sertifkatlastɪrɪw túsinigi keń maǵanada úshinshi tárep tárepinen όtkeriletuǵɪn
texnikalɪq όlshemge, is usɪlɪna, qaǵiydalarına muwapɪqlɪǵɪn qamtɪp alǵan hár
qanday tekseriw bolɪp tabɪladɪ. Sonɪń ushɪn sertifkatlastɪrɪwdɪ tekseriw dep
esaplap, basɪm astɪndaǵɪ ɪdɪslardɪ, jarɪlɪw qáwipinen qorǵalǵan qurɪlmalardɪń,
kemelerdiń, júziw qurallarɪnɪń, aeroportlardɪń, aviaciya qurɪlmalarɪniń, atom
reaktorlarɪnɪń hám taw texnikasɪnɪń istetiwdegi qáwipsizligin támiyinlew ushɪn
texnikalɪq qadaǵalaw ornatɪwshɪ mekemeler shártli tekseriwdi ámelge asɪrɪadɪ.
Do'stlaringiz bilan baham: |