Matematika oqíTÍw metodikasí

máseleleri
Geometriyalıq material baslawısh klaslar ushın óz aldına bólim 
sıpatında oqıw dástúrine kiritilmeydi. Oqıw proсesinde geometriya 
elementlerin úyreniw menen tuwrıdan-tuwrı baylanıstırıp alıp 
barıladı. 
Geometriyalıq mazmundaǵı máselelerdi sheshiw, esap-kitapqa 
úyretiw dawamında geometriyalıq figuralardan, didaktikalıq material 
sıpatında paydalanıw-bulardıń barlıǵı oqıwshılardıń geometriyalıq 
kóz qarasların bekkemlewge imkaniyat beredi. 
Geometriyalıq materiallardı úyreniw: 
– Geometriyalıq figuralar haqqındaǵı túsinikler kópligin 
toplawǵa (keńeytiwge); 
– keńislik pikirlewdi rawajlandırıw, analiz etiw, ulıwmalastırıw, 
túsinik payda etiw kónlikpelerin qáliplestiriwge;
– kerekli ámeliy kónlikpelerdi rawajlandırıwǵa; 
– balalardı keyingi waqıtları geometriyanı úyreniwge tayarlawǵa 
xızmet etedi. 
«10 ǵa shekem bolǵan sanlardı nomerlew» temasın úyreniwde 
balalar noqat hám kesindiler menen tanısadı, olardaǵı úshmúyeshlik, 
tórtmúyeshlik, 
besmúyeshlikler 
hám 
basqa 
kópmúyeshlikler 
haqqındaǵı túsinikleri keńeyedi». 
«100 ge shekem bolǵan sanlardı qosıw hám alıw» temasın 
úyreniwde bolsa tuwrımúyesh, tuwrımúyeshli tórtmúyeshlik, 
kvadratlar, kópmúyeshliktiń bir kórinisi sıpatında úyreniledi. 
II hám III klaslarda geometriyalıq figuralar haqqında túsinik 
keńeyedi hám tereńlesedi. Bunday túsiniklerdi qáliplestiriwde 
tómendegi tapsırmalardan paydalanıw múmkin: 
a) Geometriyalıq figuralar hám olardıń elementleri sızıladı. 
(Bul jaǵdayda zárúrli atamalar úyreniledi, geometriyalıq 
figuralardı tanıp alıw hám ózara parıqlaw kónlikpeleri qáliplesedi. 
b) Shaqmaq dápterde sızıq hám úshmúyeshli figuralardı jasaw. 
v) Figuralardı toparlarǵa ajıratıw. 
g) Figuralardı bólimlerge ajıratıw hám bul bólimlerden basqa 
figuralar jasaw. 
d) hár túrli predmetler hám olardıń bólimleriniń geometriyalıq 
kórinisin jaratıw. 
272

---

e) (III klasta) shártli belgiler járdeminde geometriyalıq 
sızılmalardı oqıy alıw kónlikpelerin qáliplestiriw. 
Kishi jastaǵı mektep oqıwshılarında geometriyalıq túsinikti 
qáliplestiriw metodikasında belgili kórinistegi real predmetten onıń 
súwretine qarap hám kerisinshe, súwretten real predmetlerge barıwı 
kerek. 
Geometriyalıq elementlerdi úyreniwde tómendegi metodlardan 
mısalı; geometriyalıq modellestiriwden paydalanıw, qaǵaz, shópler, 
plastilin hám sımlardan figuralardıń modellerin jasaw, qaǵazda 
geometriyalıq figuralardı sızıw - balalar sanasında geometriyalıq 
túsinikti rawajlandırıwǵa faktor boladı. Bunday sharayatta 
materialdıń túri, reńi, ólshemleri, tegisliktegi jaǵdayın názerde 
tutpaǵan jaǵdayda figuralardı sonday etip tańlaw kerek, balalar 
olardıń tiykarǵı belgilerin (kórinisli, geometriyalıq sıpatların) 
anıqlay alsın. Soǵan dıqqat qaratıw kerek, oqıwshılar geometriyalıq
figuralardıń barlıq sıpatların ajırata bilsin. Bul figuralar túsiniktiń 
durıs bolıwına járdem beredi. Mısalı, tuwrımúyeshli tórtmúyeshlikti 
úyreniw proсesinde balalar onıń eki tiykarǵı sıpatı-tórtmúyesh 
ekenligi hám múyeshleri tuwrımúyesh ekenligin túsinip jetiwi kerek. 
Geometriyanıń mektep kursında onıń tiykarǵı túsinikleri klastan-
klasqa ótken sayın ózgerip baradı, mısalı, «kesindi», «múyesh», 
«kópmúyesh» sıyaqlı túsinikler anıq emes túsinikler toparına kiredi. 
Sonıń ushın baslawısh klass oqıwshılarına «Úshmúyeshlik ne?» dep 
soraw beriw nadurıs bolar edi. Biraq bul sorawdı basqa kóriniste, 
«Úshmúyeshlik haqqında ne dey alasız?» degen sorawǵa balalar óz 
bilimi sheńberinde juwap bere aladı (úshmúyeshliktiń úsh múyeshi 
bar, úsh tárepi bar). 
Tómengi klass oqıwshıların geometriyalıq figuralar menen 
tanıstırıwdı erte baslawǵa bolǵan háreket tek ǵana dástúriy 
talaplardı asırıwǵa, sonıń menen birge, materialdı ózlestiriwge 
shekemgi qátelerge jol qoyıwǵa, mısalı, oqıwshılar kvadrattıń tuwrı 
múyeshli tórtmúyeshlik ekenligin sezbeydi, kópmúyeshli figuralar 
esabına tek ǵana bes-altı múyeshli figuralardı kirgizedi. 
Baslawısh klaslarda geometriyalıq materialdı úyreniwde balalar 
eń ápiwayı túsinikler: tuwrı hám tuwrı bolmaǵan múyeshler, kóp 
múyeshli figuralar (múyeshler sanına qarap úshmúyeshlik, 
tórtmúyeshlik, besmúyeshlik) menen tanısadı. 
273

---

Shınıǵıwdı sonday tártipte alıp barıw kerek, onda balalar 
kvadrattı tuwrı tórtmúyeshlik, tórtmúyeshlik yamasa kópmúyeshli 
figura dep atay alsın. 
Geometriyalıq materialdı úyreniwde sızılma hám ólshew 
áspabların qollanıw, ápiwayı sızılmalardı sızıw, geometriyalıq 
figuralar súwretin jasaw menen baylanıslı bolǵan durıs ámeliy 
jumıslar balalarda tiyisli kónlikpeler payda etiwge xızmet qıladı. 
Bunday jaǵdaylarda orınlanıp atırǵan jumıslardı sózler menen 
táriyipley alıw, dástúrde kózde tutılǵan simvolika (belgi) hám 
atamalardı qollana alıw úlken áhmiyetke iye. 
Sonı da názerde tutıw kerek, baslawısh klaslarda alınǵan 
geometriyalıq figuralardı jasaw hám ólshewge baylanıslı kónlikpeler 
balalar sanasında uzaq waqıtlar saqlanıp qaladı. 
Qurılmalardıń anıqlıǵı hám ólshewge baylanıslı dáslepki 
túsinikler balalar sanasında baslawısh klastan-aq qáliplese baslaydı. 
1-klass oqıwshıları sızǵısh járdeminde kesindilerdi 1 sm ge shekem 
anıqlıq penen ólshew kónlikpesine iye bolıwı kerek. Bunday 
sharayatta zárúrli ámeliy jumıslardı orınlawı anıqlıǵın durıs baqlap
barıw kerek boladı. Sızǵısh áspabları hám qálemlerden 
paydalanıwda balalar aldına jazıw hám esaplaw kónlikpelerin 
qáliplestiriw sıyaqlı qatań talaplardı qoyıw kerek. 
Sızıw hám ólshewdege baylanıslı kónlikpelerdi qáliplestiriw 
jumısların áste-aqırın hám izbe-izlik penen alıp barıw, bunıń ushın 
tek ǵana matematika, basqa pánlerden, sonıń menen qatar, miynet 
sabaǵı, súwret, tábiyat tanıw shınıǵıwlarınan paydalanıw kerek.