Ma’ruza №1 Yengil atletika sport turining fiziologik tasnifi reja yugurishning ta’rifi

Harakat apparatida sodir bo’ladigan o’zgarishlar
.
Qisqa masofalarni 
o’tishda bajariladigan ish asosan anaerob sharoitda bajarilib, harakatda ishtirok 

---

etadigan muskullar eng yuqori tezlik bilan qisqaradi. Mashq qilish natijasida 
muskullarning qo’zg’aluvchanligi, qo’zg’aluvni o’tqazuvchanligi, labilligi 
(funksional harakatchanligi) ortadi, ya’ni muskullarning qisqarish vaqti kamayadi. 
Bunda qisqarish harakat tezligini ortishiga olib keladi. Harakat tezligi ishda 
qatnashadigan muskullar turiga ham bog’liq. Ma’lumki, muskullar tez 
qo’zg’aluvchan va sekin qo’zg’aluvchan tolalarga ega. Oq muskullarda tez 
qo’zg’aluvchan tolalar ko’p bo’ladi. Demak yuguruvchining oyoq muskullarida tez 
qo’zg’aluvchan tolalar qanchalik ko’p bo’lsa, uning harakat tezligi shunchalik 
yuqori bo’ladi. Eng taniqli yuguruvchilarni biopsiya metodi bilan tekshirilganida 
qisqa masofaga yuguruvchilarda mus-kulning 80-85% ni tez qo’zg’aluvchan, 20-
15% ni esa sekin qo’zg’aluvchan tolalardan iboratligi aniqlangan. Marafonchilarda 
esa 85-90% sekin qo’zg’aluvchi, 10-15% tez qo’zg’aluvchi tolalar bo’lishi 
ko’rilgan. 
Uzoq masofalarni o’tishda, bajariladigan ishni ta’minlaydigan energiya 
asoson oksidlanish jarayonlari hisobiga olinadi, ya’ni ish aerob sharoitda bajariladi.
Qon tarkibida yuzaga keladigan o’zgarishlar
.
Ma’lumki har qanday jismoniy 
mashq ta’sirida qonning morfologik tarkibi va fizik-kimyoviy xos-salarini 
o’zgarishi yuzaga keladi. Bunday o’zgarishlar asosan o’tiladigan masofaga, 
ishning quvvatiga bog’liq bo’ladi (4-jadval). Tekshirishlarda olingan natijalar 
yugurishda faqat qonning shakli elementlari sonining ortishi, gemoglabin 
miqdorini ko’payishi emas, balki qon reaksiyasini o’zgarishi, qonning 
yopishqoqligini ortishi va boshqalarni ko’rsatadi. Masalan, qonda sut kislotasi 
miqdorini ko’payishi, glyukozaning kamayishi va hokazo. Biroq bu o’zgarishlar 
darajasi ishning muddati va quvvatiga bog’liq bo’lishini yana bir marta eslatish 
foydadan holi emas.
Jadvalda keltirilgan dalillar uzoq masofalarni, ayniqsa haddan tashqari uzoq 
masofalarni o’tishda miogen leykotsitozning 1-neytrofil fazasi yuzaga kelishini 
ko’rsatadi, ya’ni 1 
mm
qondagi leykotsitlar soni tinch holatdagiga nisbatan 3-4 
marta ortadi. 

---

Qisqa masofalarni o’tishda (sprintercha yugurishda) muskul to’qimasida sut 
kislotasining shiddatli hosil bo’lishi yuzaga kelib, uning miqdori 130-200 
mg%
gacha ortadi. Vaholanki normada u 10 
mg%
bo’ladi. 
 4-jadval