Ma’ruza №1 Yengil atletika sport turining fiziologik tasnifi reja yugurishning ta’rifi

Har xil yoshdagi erkak velosipedchilarning jismoniy rivojlanish 
ko’rsatkichlari 
Ko’rsatkichlar 
Yoshi 
Sport ustalari 
13 
14 
15 
16 
17 
sp
ri
n
t 
K
at
ta 
yo
’l
da 
o’rt
a 
mas
o
fa
n
i 
v
el
o
si
p
ed
d
a 
o’t
uv
ch
il
ar

---

Tikka turganda bo’y 
uzunligi, 
sm
156 
156,1 
168,6 
170,8 
171,6 
175,1 
180,0 
Vazni,
kg
45,6 
46,4 
47,9 
59,8 
63,3 
76,9 
79,2 
Ko’krak qafasi-ning 
aylanasi, 
sm
73,1 
76,4 
83,5 
85,5 
88,6 
95,1 
97,0 
O’pkaning tiriklik 
sig’imi,
sm
2169 2737 3984 4160 4661 
5209 
5986 
O’ng qo’l barmoq-
larining 
qisish 
kuchi, 
kg
35,5 
36.9 
50,3 
51,8 
69,4 
69,4 
57,0 
Gavdaning 
tik-
lanish kuchi,
kg
76,1 
86,8 
105,8 
100,2 
123,8 
158,1 
141,9 
Boldir uzunligi,
sm
- 
- 
- 
- 
- 
40,0 
44,5 
Velosiped sporti bilan sistemali shug’ullanish organizimdagi vegetativ va 
somatik jorayonlar funksiyasini o’ziga xos darajada o’zgarishiga olib keladi, 
musobaqa vaqtlarida velosipedchilarning organizmida bo’ladigan funksional 
o’zgarishlar masofaning uzunligiga, yo’lning relyefiga, metereologik faktor-larga, 
velosipedchining chiniqqanligiga, yoshiga, jismoniy rivojlanishiga va boshqalarga 
bog’liq bo’ladi. 
Qon tarkibida bo’ladigan o’zgarishlar 
Velosipedda har xil masofalarni o’tishni mashq qilish va velosiped 
musobaqalarida ishtirok etish ta’sirida qon hujayralarining soni va qonning fizik va 
ximik tarkibini o’zgarishi yuzaga keladi. Har qanday muskul ishiga o’xshash 
velosiped pedallarini harakatlantirish aylanayotgan qonda qon tanachalarining 
sonini, gemoglobin miqdorining ortishiga olib keladi, miogen leykotsitoz, 
trombotsitoz kuzatiladi. qonda moddalar almashinuvining oxirgi mahsulot-larining 
kontsentratsiyasi ortadi, energetik resurslar kamayadi. Buo’zga-rishlarning qanday 
darajada bo’lishi o’tiladigan masofa hajmi va velosiped-chining harakat tezligiga 

---

bogliq bo’ladi. Yuqori malakali sportchilarda 1 
mm
3
qondagi ertrotsitlar 6,5 
mln 
gacha, gemoglobin 17-18% gacha yetadi. Buning natijasida qonning kislorod 
sig’imi 25% hajmigacha ko’payadi. Sport bilan shug’ullanmaydigan kishilarda 
qonning kislorod sig’imi 17-18% hajmini tashkil etadi. Qonning kislota-ishqor 
muvozanatining buzilish darajasi butun kuch bilan bajariladigan (oxirgi 
imkoniyatgacha) ishlarda yuqori malakali velosiped-chilarda qondagi CO
2
(HCO
2
) 
bosimining 35 
mm.s.u
. gacha tushishi bilan xarakterlanadi. 
Normada HCO
2
43,3 
mm.s.u
. ga teng bo’ladi, biroq qonning pH kam 
o’zgaradi. Pastroq malakali velosipedchilarda HCO
2
ning o’zgarishi kam bo’ladi, 
qonning pH i ancha ko’p bo’ladi. Bu dalillar yuqori malakali sportchilarda qonga 
moddalar almashinuvining chala oksidlangan mahsu-lotlari tushishiga javoban 
qonning kislota-ishqor muvozanatini saqlab turuvchi turg’un kompensator 
mexanizm bo’lishini tasdiqlaydi. Qondagi sut kislotasining kontsentratsiyasi 5 dan 
25 
km
gacha masofalarni o’tishdan keyin 150-200 
mg
gacha ko’payishi mumkin. 
O’rtacha tezlik bilan o’tiladigan 50 
km
dan ortiq masofalarni o’tishda qondagi qand 
miqdori 60-70 
mg%
, hatto 40-50 
mg%
gacha tushishi mumkin (normada 80-120 
mg%
bo’ladi). Qonda qandning bunday kamayishi organizimdagi qand zapaslarini 
kamayishi natijasida depodan qand safarbar qilinishining buzilishini ko’rsatadi.