M sh. Nurm atova, sh. T. Hasanova rasm, buyumlar yasash ya tasviriy faoliyat

Namunadan foydalanish. 
N am unadan foydalanish ko‘proq o ‘igatish 
usuliga taa llu q lid ir. N a m u n a o ‘rgatish m eto d i sifatida tasviriy 
faoliyatning shunday turlaridan foydalaniladiki, qayerda atrofni idrok 
qilish taassurotini m ustahkamlash maqsadi emas, balki shu faohyatning 
ayrim alohida m o m entlarin i rivojlantirish masalasi tursa. K o ‘pro q 
dekorativ va konstruktiv (applikatsiya) ishlarida foydalaniladi.
D ekorativ naqshni hosil qilish usuliga o ‘rgatish — badiiy didni 
rivojlantirishdir. Bolalarning um um iy estetik didlarini oshirish uch un
chiroyli pred m etlarn i tom o sh a qildirish kerak. M asalan, gilam lar, 
vazalar, kashtalar va hokazo.
D e k o ra tiv rasm c h iz ish m a sh g ‘u lo tla rid a
b o la la r k o ‘rg an
predm etlarini aks ettirib, ulardagi naqshlam i qayta chizibgina qolmay, 
balki m ustaqil ravishda naqshlam i aks ettirib, yorqin rang va shakllam i 
m oslashtirib chizishni h am o ‘rganadilar. Shuning uchun b o sh lan g ich
bosqichda bolalar n a m u n a d a n naqsh elem entlarini chizib oladilar, 
keyinchalik elem en tlarnin g o ‘rnini va rangini o ‘zgartirib boradilar. 
Bolalar m a iu m bir m alakaga ega b o ig a n la rid a n keyin, bir n ech a xil 
n a m u n a l a r n i b o la la r ix tiy o rig a k o ‘r s a tis h m u m k in . B a ’zi 
m ashg‘ulotlarda tarbiyachi nam unani q o ‘yadi va bolalar ko‘rib chiqib, 
tanishib, tarbiyachining k o ‘rsatm asisiz m ustaqil ravishda ishlaydilar. 
Predm etli rasm chizish yoki buyum yasashda nam una ko‘chirib olish 
u c h u n em as, balki tasvirlanayotgan pred m et haqidagi ta s a w u rn i 
aniqlash u c h u n q o ‘yiladi.
Rasmlardan foydalanish. 
Rasm lar asosan bolalarning atrof-m uhit 
h a q id a g i ta sa v v u rla rin i a n iq la sh u c h u n va tasv iriy u s u lla rin i, 
v o s ita la r in i t u s h u n t i r i s h u c h u n x iz m a t q ila d i. P e d a g o g va 
psixologlarning tashviqotlari shuni k o ‘rsatadiki, 2 yoshdagi bolalar 
rasm ni p red m et tasviri sifatida tush u n ib yetadilar. Lekin rasm dagi 
personajlam ing o ‘rtasidagi b o g iiq lik n i, ya’ni harakatlarni tushunish
86

---

kechroq, 4—5 yoshlarda yuzaga keladi. Masalan, 2 yoshli bola rasmdagi 
hayvonlam «turibdi» deydi, 4 - 5 yoshligisi esa «gapiryapti», «yuryapti», 
«kelyapti» va hokazo deydi.
B o lalarn in g k u z a tish la ri k o ‘p in c h a q isqa m u d d a tli b o ‘ladi 
(M asalan, shahar sharoitida hayvonlarni kuzatish). Shuning uchun
rasm lardan foydalanish qayta idrok qilishga va keyingi tasvir uchun 
xarakterli b o ‘lgan eng asosiysini aniqlashga yordam beradi. Rasm lar 
ana shunday sharoitlarda kerak b o ia d i: kerakli predm et q o i
ostida yo‘q paytida yoki b o im a s a , tekislikda tasvirining ayrim 
usullari bilan tanishtirish uchun xizmat qiladi. M asalan, tarbiyachi 
b olalarg a u zoq lash g an p re d m e tn i 
tu sh u n tirish u c h u n rasm ni 
k o‘rsatadi. H ayotda bolalar shu uzoqdagi predm etlarni bir chiziqda 
joylashgan, deb idrok qilsalar, rasm da tarbiyachi uzoqlashganini 
k o ‘rsatib, tushuntirib beradi, 6 yoshdan boshlab shu m aqsad bilan 
rasm dan foydalanish m um kin. Rasm ni k o ‘ra turib, bola yerni bir 
c h iz iq b ila n e m a s, b a lk i ken g y e r b o i a g i b ila n c h iz is h n i, 
uzoqlashayotgan predm etlar yuqoriroqda, yaqindagilari pastroqda 
va qog‘oz chetiga joylashishini tushunib yetadi. Rasm m ashg‘ulot 
davom ida bolalar oldida qoldirilsa, bolalar tushunib yetm ay nusxa 
k o ‘chirishga o ‘rganib qo lad ilar. Bu yoshda esa b o lala r nusxa 
k o‘chirish bilan emas, balki ijod bilan rasm chizishlari kerak. Ba’zida 
m ashg‘ulot davomida bolalarga ayrim detallam i aniqlab olish uchun 
rasm ni ko‘rsatish kerak b o ia d i. Keyin esa rasm olib q o ‘yiladi, 
chunki bolalar nusxa ko ‘chira boshlaydilar.