M sh. Nurm atova, sh. T. Hasanova rasm, buyumlar yasash ya tasviriy faoliyat

Tarbiyachi tomonidan ishlash usulini ko‘rsatib berish.
M aktabgacha t a iim muassasida ta i im jarayoni bolalar o ‘rganishi 
kerak b o ig a n tasviriy ko ‘nikma va m alakalam ing o ich a m in i aniqlab 
beradi. Keng b o im a g a n doiradagi m alakalarning o ic h a m in i aniqlab 
beradi. Keng b o im a g a n doiradagi m alakaga ega b o ig a n bola turli 
xil predm etlarni tasvirlay oladi. M asalan, uyni chizish uchun, to ‘g‘ri 
to ‘rtburchak shaklini chizishni bilish, ya’ni chiziqlami to ‘g‘ri burchak 
ostida birlashtirishni bilish kerak. A na shu chizish usullari m ashina, 
poyezd va boshqa t o ‘g‘ri t o ‘rtburchakli predm etlarni chizishda 
qoilaniladi. Tarbiyachi tasviriy vositalarini ko‘rsatib berishi ko‘igazmali 
am aliy usul b o iib , bu usul bolalarni kerakli shaklni aniq tajriba 
asosida ongli ravishda chizishga o ‘rgatadi.
K o ‘rsatm a 2 xil tu rda b o ia d i:
1) im o-ishora bilan k o ‘rsatish;
2) chizish usuli bilan k o ‘rsatish.
87

---

H ar ikkala turida ham ko ‘rsatm a og‘zaki tushuntirish y o ii biJan 
olib boriladi. Im o -ish o ra bilan predm etn in g q og‘ozda joylashishi 
tushuntiriladi. Q o in in g yoki qalam Jia n in g qog‘oz b o ‘ylab harakati, 
h a tto 3—4 yoshli bolalar u c h u n yetarli b o ia d i. Im o -ish o ra orqali 
bola xotirasidagi qiyin b o im a g a n predm etning asosiy shaklini yoki 
uning alohida qism larini eslaydi.
Bolalar biror predm et yoki hodisani tarbiyachining qaysi harakat 
ishorasi orqali idrok qilgan b o isa la r, xuddi shu harakat-ishorani 
ta rb iy a c h i m a s h g ‘u lo td a q a y ta rsa , b o la la r k o ‘rg a n la ri 
b ila n
chizm o qchi 
b o ig a n la ri o ‘rtasida aloqadorlikni 
ongli ravishda 
sezadilar. M asalan , uy 
q u rilish in i b o lala r 
kuzatayo tgan larid a 
tarbiyachi qurilayotgan uyning korpus chiziqlarini tepaga qarab 
qurilayotganligini harakatlari bilan ko‘rsatadi, xuddi shu harakatlam i 
m ashg‘ulot boshida qaytarar ekan, bolalar xotirasidagi k o ‘rganlarini 
qayta esga tushiradi. Ishora bilan bola xotirasidagi predm et shaklini 
eslashga ham da chizish m obaynida bolaning q o i harakatlarining 
yo‘nalishi aniqlanadi. Bolaning yoshi qan cha kichik b o is a , uni 
chizishga o ‘rgatishda shunchalik q o i harakatlarining ishorasini 
k o ‘rsatish m uhim rol o ‘ynaydi.
K ichik guruhdagi bolaning harakatlari yaxshi rivojlanm agan 
b o is a va bola 
o ‘z 
harakatlarin i 
boshqara olm asa, tarbiyacln 
bolaning q o i in i ushlab, birgalikda harakat bilan chizadi. B unday 
ish usuli shu harak atlarini o ‘zi his qilishi 
uch u n
q o ila n ila d i. 
Agarda predm etning shakli m urakkab b o im a s a , ishora bilan butun 
p red m etn i chizish m um kin. M asalan, koptok, 
kitob yoki olma 
shaklining detallarini, archa shoxining joylashishi, qush b o ‘ynining 
qiyaligi. T arbiyachining k o ‘rsatm a berishi m ashg ‘ulotda qanday 
to p sh iriq berilishiga b o g iiq . T arb iy achi m ash g ‘u lo td a p red m et 
shaklini t o ‘g ‘ri 
harakatlari bilan chizib k o ‘rsatadi. Bu asosan, 
kichik g u m h d a o ‘tkaziladi. M asalan, bolalarga yum aloq shakldagi 
p red m e tla rn i chizishni o ‘rgatish u c h u n tarb iy ach i 
k o pto k yoki 
olm ani, o ‘z harakatlari bilan tush u ntirg an holda chizib k o ‘rsatadi. 
Agar predm etni tasvirlayotganda uning detallarini aniq ketma-ketlikda 
chizish 
kerak b o is a , tarbiyachi p red m etn i b o shid an 
yakuniga 
qa d a r chizib k o ‘rsatadi. F aq at b u n d a
bo larn in g diq q atin i jalb 
qilish u c h u n tarbiyachi bolalarga «Endi n im ani chizish kerak?» 
degan savolni beradi.
K atta gum hdagi bolalar k o ‘pincha qism an ko ‘rsatm alar berish 
o ‘rinli b o ia d i. Bolalar hali chizishni bilmaydigan predm etning biror 
detalini yoki alohida elem entini 
chizishda ko‘rsatm alar beriladi.
88

---

Masalan, 4—5 yoshli bolalar daraxtning tanasini uchburchak shaklida, 
keng asos bilan chizadilar. Bu ko‘pincha tarbiyachining og‘zaki 
tushuntirishidan kelib chiqadigan kamchilikdir. «Daraxt tanasining 
yuqori qismi tor, quyi qismi esa keng b o ‘ladi». Og‘zaki aytib berish 
bilan birga, q o i harakatlari bilan chizib ko‘rsatish lozim. Katta guruhda 
esa «Chiroyli uy» mavzusida bolalar rasm chizayotganlarida, tarbiyachi 
doskada uyning oyna-eshiklari turli xil shaklda boiishini ko‘rsatib beradi. 
Bunday ko‘rsatma bolaning rasmini um umiy chizmada hech qancha 
chegaralamaydi. M alakalam i m ustahkam lash uchun qaytarilayotgan 
mashqlarda, so‘ng ulardan mustaqil ravishda foydalanishda ko‘rsatma 
faqatgina individual ravishda, m a iu m bir knikmaga ega boim ag an
bolalarga beriladi. D oim iy ravishda k o ‘rsatm a berish bolalarning 
passivlashishiga hamda fikrlash jarayonlarining tormozlanishiga olib keladi. 
Chunki bolalartarbiyachining ko‘rsatmasini va yordamini kutib, o ‘iganib 
qo lad ilar. T a rb iy a c h in in g k o ‘rsatm asi 
yangi tex n ik usullarni 
tushuntirishdagina kerak.