|
Ko‘rgazmali metod va o ‘rgatish usullari.
Kuzatish m etodi tasviriy
faohyatga o ‘rgatish tizim ining um um iy asosini tashkil qiladi. C hunki
u a tro f-m u h itn i o ‘rganishda, bilish ham d a uni aks ettirishda m uhim
omil sifatida xizm at qiladi. Bolalarda qanchalik kuzatish, atrof-olam
k o ‘rinishi bilan aloqa o ‘rnatish, um um iylik va yakkalikni ajratish
m alakasi rivojlangan b o isa , shunchalik bolalar ijodiy qobiliyatininng
rivojlanishi b o g iiq b o iad i. Lekin kuzatishning o ‘zi ko‘rganni tasvirlab
berishga t o i a im kon berm aydi. B olalarni tasviriylikning m u h im
usullariga, turli tasviriy m ateriallardan foydalanish yoilariga o ‘rgatish
zarur.
K o ‘rgazm ali m eto d va o ‘rgatish usullariga n a tu ra d a n , rasm
reproduksiyalaridan, nam unadan, boshqa ko‘igazmali qoilanm alardan
foydalanish, alohida predm etlam i ko‘rib chiqish, tarbiyachi tom onidan
tasviriy usullarini k o ‘rsatib berish, bolalarning bajargan ishlarini
m ashg‘ulot yakunida k o ‘rsatish, ulam i baholash kiradi.
Naturadan foydalanish.
Tasviriy san 'atd a naturadan foydalanish
d eganda, k uzatish asosida p red m et yoki k o ‘rinishning
tasviri
tushuniladi. N aturadan foydalanib ishlanganda chizayotgan kishining
k o ‘ziga n isb atan n atu ran in g qay h o latd a turganini hisobga olgan
ho ld a m a i u m b ir n u q tay i n a z a rd a n tu rib , p red m e t k o ‘rin ishi
tasvirlanadi. Bu n a tu ra d an olinib, tasviriy xususiyati m ashg‘ulot
m obaynida o ‘zgacha idrokning rivojlanishiga k o ‘m ak b erad i.B u n d a
asosiysi
to m o sh a b in n in g idroki b o i ib , tek islikda tasv irlan g an
pred m et (rasm , applikatsiya) faqat b ir to m o n d a n idrok qilinadi;
loydan buyum yasaganda va qurish-yasashda bolalarda natu ran i
o ‘girib qurish ham d a hajm -sh ak ln i turli xil burilishda tahlil qilish
im koni b o iis h i kerak.
M aktabgacha yoshdagi
bolalar
bilan ishlashda natu rad an
foydalanishning ayrim xususiyatlarini k o ‘rib
chiqam iz. N a tu ra
84
xotiraning ishini yengillashtiradi, negaki tasviriy jarayon idrok bilan
birlashadi, yana esa u predm etning shaklini, tuzilishini, rangini to ‘g‘ri
tu sh u n ib , yetkazib b era olishga yordam
beradi. 4—5 yoshdagi
m aktabgacha ta ’lim bolalarining qobiliyatlaridan qat’i nazar, maktab
o ‘quvchisi yoki rassom ning natura bilan ishlashiga
nisbatan
qaraganda, bolalarning tasvirlangan obyektini tahlil qilishlari, shu
n atu ra bilan ishlashlarining o ‘ziga xos
farqi bor. M aktabgacha
ta 'lim bolalari uchun sodda shaklli, aniq chizm ali va aniq qismlarga
ajratilgan predm et n atura sifatida tanlanadi. N aturani shunday
joylashtirish kerakki, ham m a bolalar shu naturani ayni bir xarakterli
to m o n id an qabul qilishlari kerak. M asalan, bolalar m ashinani yon
to m o n id an , q o ‘g‘irchoqni oldidan chizadilar va bunda hajm ini
yetkazib berolm aydilar. Agar g u ru hd a bolalar soni k o ‘p b o ‘lsa,
barchasiga teng ko‘rinishi u ch u n 2-3 ta bir xil predm et q o ‘yiladi.
Tarbiyachi naturani bolalar bilan birgalikda detallarga ajratib ko‘rib
chiqadi, bunda u tahlil jarayonini
osonlashtirib, o ‘z so ‘zlari,
h arak atlari bilan
y o ‘n altirad i. Bu jara y o n m a iu m bir
idrok
m adaniyatini, rivojlangan analitik fikr yuritishni talab qiladi. Bunday
k o ‘nikm alar bolalarda 5-6 yoshda rivojlana boshlaydi. Bu yoshda
bolalar tasvirlayotgan ishlarini n aturaga nisbatan
taqqoslashga
urinadilar. M asalan, katta guruhda naturadagi archa shoxlarini
tasvirlayotganda, bolalar shoxni fazoda joylashtiradilar (vertikal yoki
qiya holatda) va shoxdagi shoxchalarning sonini, o ic h a m la rin i chap
va o ‘ng to m o n d an , to ‘q yoki och rang bilan chizadilar. N atura
sifatida tirik qushlar, hayvonlardan foydalanish m um kin emas.
Ulam ing harakatlari, tovushlari bolalami rasm chizishdan chalgitadi,
bolalam ing predm etni kerakli holatda idrok qilishlariga, diqqatlarini
bir nuqtaga qaratishga xalaqit beradi.
Shunday qilib, o ‘rgatish m etodi sifatida naturadan foydalanish
tasvirlashning b u tu n jaray o nini o ‘z ichiga m ujassam lashtiradi:
* p redm etning birlam chi tahlili:
* tasvirni naturaga nisbatan taqqoslash:
* natijaning shaklini, holatini, rangini taqqoslash:
* natijadagi rasm va naturani taqqoslash y o ii bilan baholash:
M ashg‘ulot boshida pred m etlarni
k o ‘rib chiqish. K ichik va
o ‘rta guruhlarda k o ‘pincha m ashg‘ulot boshida alohida predm etlar
k o ‘rsatiladi. Bolalar diqqatini topshiriqqa qaratish va tasaw u rlarin i
jo n lan tirish m aqsadida bolalarga koptok, lenta (tasm a), belkurak va
shu kabilar k o‘rsatiladi. M ashg‘ulotning qolgan vaqti m obaynida esa
85
bolalar o ‘z ta sa w u rla ri asosida chizadilar. U lar rasm larini k o ‘rgan
predm etlariga nisbatan taqqoslay olm aydilar va p red m etlarn i idrok
qilishlariga qaytib m urojaat qilmaydilar.
Katta guru hda ham p red m etlarn i k o ‘rib chiqish u ch u n im kon
bo iad i. M asalan, «Uch ayiq» ertagi mavzusi bo‘yicha rasm chizishdan
yoki bu yum yasashdan a w a l, tarbiyachi bolalarga o ‘yinch oq ayiqni
k o ‘rib chiqishni, predm et shaklining asosiy xususiyatlarini va ayrim
qism larning proportsiya nisbatlarini aniqlashni, so‘ng p redm etning
burihshiga nisbatan shu ayrim qismlarning o ‘zgarishini kuzatishni takhf
qiladi. Bolalar rasm chizishda ertakning qaysi epizodini tanlasalar,
ayiqni h am shu epizodga nisbatan m os holatda tasvirlaydilar.
Do'stlaringiz bilan baham: |
