M sh. Nurm atova, sh. T. Hasanova rasm, buyumlar yasash ya tasviriy faoliyat

O g ‘zaki metod va o ‘rgalish usullari. 
T a sv iriy fa o liy a td a
tarb iy ac h in in g m ash g ‘u lo tdag i d o im o b o lalar bilan su h b a tid a n
boshlanadi. Suhbatning m aqsadi bolalar xotirasidagi avvalgi idrok 
qilingan obrazlami qayta esgaolish va mashgiilotga bo‘lgan qiziqishini 
uyg‘otishdir. Bolalar o ‘z tasavvurlari asosida ijod qiladigan m ashg‘u- 
lotlarda suhbatning roli kattadir.
S u h b a t qisqa, m a z m u n li va h is-h a y a jo n li 
b o i is h i kerak. 
Tarbiyachi asosiy diqqatini m ashg‘ulotda qilinadigan ishga qaratadi. 
B olalarning m avzu b o ‘yicha yoki yangi tasviriy usullari haqidagi 
tasavvurlarini aniqlab olishdan avval, suhbat m obaynida yoki 
suhbatdan keyin tarbiyachi kerakli predm et yoki rasm ni ko‘rsatadi. 
Topshiriqni boshlashdan a w a l esa, ish usulini bolalarga ko‘rsatadi. 
Suhbat o ‘rgatish m etodi sifatida 4—7 yoshli bolalar bilan ishlashda 
asosiy rol o ‘ynaydi. K ichik gu ruh larda suhbat bolalar tasvirlashi 
kerak b o ig a n p red m e tn i eslatish u c h u n yoki yangi ish usulini 
o ‘rgatish u c h u n kerak b o ia d i. B unday hollarda suhbat tasvirining 
m aqsadini va vazifalarini bolalarga yaxshiroq tushuntirish uch u n
xizm at qiladi. B olalarning ta sa w u rla ri va hissiyotlari tez jo n lan ib, 
ijodiy kayfiyatlari tez y o ‘qolib qolm asligi u ch u n suhbat m etod
90

---

sifatida ham , usul sifatida ham qisqa va 3—5 daqiqadan oshmasligi 
kerak. Yaxshi uyushtirilgan suhbat m ashg‘ulotda m aqsadga yaxshi 
erishish uchun qulay sharoit yaratadi.
Badiiy adabiyotning obrazlaridan foydalanish. 
Badiiy obrazni 
o ‘zida m ujassam lashtirgan nutq o ‘ziga yarasha k o ‘rgazm alilikka 
egadir. M asalan, she'r, hikoya, topishm oq va hokazo. Ifodali o ‘qilgan 
badiiy asar ijodiy kayfiyatning oshishiga, tafakkurning, xayolning faol 
ishlashiga yordam beradi. Shu maqsad bilan badiiy so‘zdan faqatgina 
ifodali o ‘qish m ashg‘ulotlarida em as, balki p redm etlarni 
idrok 
qilgandan so ‘ng tasviriy jarayonlarda ham foydalaniladi.
Barcha yosh guruhlarda m ashg‘ulotlarni maqsadga yo‘naltirilgan 
holda to p ish m o q aytishdan boshlash m um kin. M asalan, «Boshi 
ta ro q , d u m i o ‘roq». Bu to p ish m o q orqali x o ‘ro zn in g boshqa 
qushlarnikidan 
chiroyli toji, dum ining betakrorligi 
kabi detal 
shakllari ajratiladi. Ba'zida kichik she’rlarni yoki asarlardan parcha 
qish ham m um kin. Agar k e ra k b o isa , asam i o ‘qish bilan birga, 
og‘zaki obrazga q o ‘shib, natura yoki predm etning tasviri bolalarga 
ko ‘rsatiladi.
Rasm chizish, loydan buyum yasash mashg‘ulotlarida badiiyasar 
o ‘qish har doim ham qo‘l kelavennaydi, uni boshqa o ‘rgatish 
usuli bilan almashtiigan m a’qul. Chunki bola og‘zaki so‘zni eshitgandan 
ko‘ra, naturani ko‘rganida ko‘proqjonlanadi. Tarbiyachi badiiy obrazni 
tanlayotganida juda ham ehtiyotkorlik bilan tanlashi lozim. Negaki, 
to ‘g‘ri tanlangan asar predmetni, qiyofalarini ko‘rish idrokinio‘z ichiga 
oladi (rangini, shaklini, holatini). Masalan: «Bo‘g‘irsoq» ertagi orqali 
b o ‘g‘irsoqning obrazi, «Oltin baliq» ertagi orqali esa baliq obrazi 
yanada yorqinroq tasvirlanadi.