Кудрат мусаев таржима назарияси


У мужикка «Ты это свое «ч ав о» б рось »  д еган



Download 11,86 Mb.
Pdf ko'rish
bet29/117
Sana01.07.2022
Hajmi11,86 Mb.
#727065
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   ...   117
Bog'liq
Qudrat Musayev. Tarjima nazariyasi asoslari

У
мужикка «Ты это свое «ч ав о» б рось » 
д еган
экан, нут- 
кингга х ос купол сузиш ни йигиштир, дсмокчи булади. Тарж им а­
да эса суз уйинига ухш аш уш бу нозик ифода уз аксини топмаган. 
Адабий тил меъёридан узок «ч ав о», «знам о, было» ифодалари- 
нинг «лаббай», «ха, шундок булганди» сузлари воситасида угири- 
лиши персонажлар нутки орасидаги тафовут ни йукка чикариш- 
дан ташкари, мужик нуткини терговчи нуткига нисбатан хам 
олифтапамо килиб куйган. Тарж имага кура терговчининг асабини 
кузгаган нарса мужик талаффуз этган сузларнинг куполлиги 
эмас, балки ута силликлиги, олифтапамо охангидир.
Жек Лондоннинг «М аргин Иден» романи таржимасида пер­
сонаж л ар нутки тасвири аксарият уринларда намунали тикланган. 
М асалан, асар бошида китобхон куз олдида чаласавод оддий бир 
йигил сифатида намоён булган М аргиннинг уз фикрини адабий 
тил меъёридан чекинган холда баён этиши ва бу нуксоннинг 
Руфь томонидан тузагилиши. яъни йигит ва киз орасидаги диа- 
логнинг улар савиясидан дарак б сри б туриши таржимада бундай 
хусусиятнинг албагта жонлантирилиши зарурлигини такозо этар 
эди. Тарж имонлар уш бу муаммони турли имконий йуллар воси ­
тасида ижобий хал килишган:
«Well, some people...)/
«Persons» she corrected - ME. 75.
www.ziyouz.com kutubxonasi


- Ну, так вот: иным людям...
- Лю дям, поправила он а опять - М И , 75.
- Хуллас гап шуки, багзи одамларга...
- Баъзи, деб тузатди Руф ь яна - М И , 95.
Аслиятда нуткий тасвир кахрамон томонидан сузнинг н о­
тугри танланиши воситасида яратилган булса, бундай хусусиятни 
ру с таржимони суз ургусини узгартириш , яъни Мартин нуткида 
ургуни, гайриконуний тарзда, «людям» сузининг иккинчи буги- 
нига куйиш, узбек таржимони эса матндаги бош ка бир суз - «баъ- 
зи»ни бузиб, «багзи» тарзида ишлатиш хисобига тиклаган. А сар 
муаллифининг максади китобхон эътиборини бузиб кулланилган 
сузнинг маъносига эмас, балки шаклига каратишдан иборат бул­
ганлиги сабабли узбекча таржимада нуткий тасвирнинг бошка 
сузга кучирилиши прагматик адекватликнинг яратилишига тусик 
була олмаган.
Хорижий тиллардан узбекчага рус тили оркали угирилаёт- 
ган асарларнинг аксариятида рус таржимонлари гунохи билан 
персонаж лар нутки тасвири яралмай колмокда. Бу хол асосан уч 
хил йул билан содир булмокда.
I. 
Рус таржимонлари аслиятда персонаж лар нутки тасвири 
акс этган айрим парчаларни таржима килмасдан ташлаб кетади- 
лар, натижада узбек таржимонлари бундай парчаларни матн тар­
кибида куриш ва уларни уз тилларига угириш имкония гидан мах,- 
рум буладилар:
- «Well, then, you say «You was», it should be «You were». You 
say «I seen» for «I saw». You use the double negative».
- «What’s the double negative'?» He demanded, then added humbly, 
«You see, I don’t even understand your explanations».
- «А double negative is... let me see... well, you say, «Never helped 
nobody». «Never» is a negative. «Nobody» is another negative. It 
is a rule that two negatives make a positive» - ME, 
77. 

У ш бу парчанинг таржимадан тушириб колдирилиши асло 
мумкин эмас эди, чунки унда келиб чикиши, илми ва маданий са- 
вияси турлича булган икки бош кахрамон (М артин ва Руфь) нут­
ки бир-бирига карши куйилади: кахрамонлар бевосита фикр баён 
килиш меъёрлари тугрисида бахс ю ритар эканлар, бу хол бутун 
асар давомида мухим ахдмият касб этгани холда, бошда паст са- 
вияли Мартин нутки ва онгининг аста-секин тадрижий суратда 
узгариб, ривожланиб бориш ини, окибатда, йигитнинг Руфь са- 
вияси даражасини хам босиб угиб, забардаст суз санъаткори да- 
ражасига кутарилганлигини кузатиш учун имкон беради.
127
www.ziyouz.com kutubxonasi


II. Рус таржимонлари аслиятда п ерсонаж л ар нутки тасвири 
акс этган парчаларни уз тилларига адабий тарзда угирадиларки, 
максадлари таржима амалиёти тамойилларига огишмай амал ки­
лиш булган узбек санъаткорлари уларни ш у савиядаги бежирим 
лисоний воситалар ёрдамида талкин этадилар, натижада аслият 
билан узбекча таржима ораси д а номувофиклик ю зага келади:
«It wasn’t nothin’ at all», he said. «Any guy’ud do it for another. 
They butted in on ’m, an’ then I butted in on them an’ poked a 
few» - ME, 34 // Ерунда, - сказал он, - каждый сделал бы то же 
на моем месте... Они набросились на него, а я на них, ну и от­
дул их порядком - МИ, 18 // Булмаган гапни куйинг, - деди у,
- хар ким хам менинг урнимда булса, шундай киларди... Ар- 
турга ташланишган эди, мен улар устига отилдим, роса пус- 
такларини кокдим узим хам - МИ, 22. 
*
III. Рус таржимонлари аслиятда персонаж лар нутки тасвир- 
ланган парчаларни ру с тилини энди урганаётган узга миллат фар- 
занди ёки уни ёмон узлаштириб олган шахе «тили»да угирадилар. 
У збек санъаткорлари хам ру сч а парчаларни аслият рухига уйгун 
деган хаёлга бори б, уз таржималарини уларга мослайдилар, нати­
жада узбек китобхонида аслият п ерсонаж и нутки хакида тугри 
тасаввур берадиган ифода хосил булади. А са р рухининг тарж има­
да аслиймонанд акс эттирилганлигининг сабаби шундаки, юкори- 
да кайд килинганидек, лахжавий унсурларнинг таржима тилида 
тайёр мукобил нусхалари булмаслиги туфайли таржимада нуткий 
бузуклик хисобланмиш лахжаларнинг анъанавий адабий меъёр- 
дан чекинишлар воситасида талкин этилиши вазифавий уйгун- 
ликни юзага келтириши мумкинлиги нуктаи назардан таржима 
эътирозга сабаб була олмайди:
«Alla right», she answered, «thinka da hard. 1 lika da house, dis 
house all mine, no paya da rent, seven dollar da month» - ME, 
221 7 Корошо, сказала она. Я подумала. Минэ надо дом, своя 
дом, бесплатна жить. Не платить семь доллара на месяц - 
МИ, 177 // Якши, деди Мария, маники уйлади. Ман уй кирак, 
маники уй, бепул яшайман. Ойда етти доллар туламайди ма­
ники - МИ, 222.
Италиялик капитаннинг (Э. Хемингуэй. «Алвидо, курол!») 
инглиз тилини бузиб гапириши ва бу нуткнинг р у с ва узбек тил­
ларига хорижий киши нуткига х ос нуксонлар билан угирилиши 
хам прагматик уйгунликни вужудга келтирган:
Priest not with girls. Priest never with girls - FA, 6 // Священник с 
девочка нет. Священник с девочка никогда - ПО, 278 // Рухо- 
ний ойимчага йук. Рухоний ойимча билан хеч качон - АК. 11 •
128
www.ziyouz.com kutubxonasi


Адабий тил меъёрини бузиб сузлашувчиларнннг хаммаси- 
ни х.ам махал лий лахжаларда ran и рад и деб булмайди. Айрим 
ш ахслар нуткида муайян махаллий лахжага мойиллик сезилмаса- 
да, улар уз нутки лугат такрибида нофаол айрим сузларни бузиб 
талаффуз этадилар. Бу купрок фикр доираси энди кенгайиб, нут­
ки ривожланиб келаётган ёш болалар, хаётларида бу хил сузлар- 
дан кам фойдаланган ёки мазкур сузларнинг тили лугат таркиби­
га кейинрок кириб келганлиги туфайли уларни яхши узлаштириб 
ололмаган кариялар, саводсиз ёки чаласавод ш ахслар нуткида 
тез-гез учраб туради. Бинобарин, бадиий асар персонаж лари нут­
кида хам бу хил ноадабий унсурларнинг учраб туриши табиий 
хол булиб. ёзувчилар уларни уз персонажлари нуткига кнритиш 
йули билан кптобхонлар эътиборипи баён эгилаётган фикрнинг 
мазмунидан кура купрок усулпга. шаклига тортади ва шу йул би­
лан уз псрсонажларинп атрофлича таевпрлайдики, таржимада 
уларнинг мувофик лисоний воситалар ёрдамида талкин этилиши 
сузсиз прагматик уйгунликпи юзага келтиради. «Т еатр» сузи Н. 
В. Гоголь асари д а’"’ «кеагр», И. С. Тургенев асарп д а’4 «кеятр», 
«п асп орт» сузи А. М. Горький асарида ' «пачпорт» шаклларида 
учрайдики, бу сузларнинг айрим чаласавод кариялар нуткида кул- 
ланиб турадиган «театрхона»30, «тиятир» , «бош п урт» 8 сузлари 
ёрдамида берилииш Хлестаков хпзматкори Осип, Татьяна Ва- 
енль-евна малайн Кузьма ва Михаил Иванович Костилев хотини 
Васи-лиса нуткларининг узига хос хусусиягларини тасвир этади:

Download 11,86 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   ...   117




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish