Ichki ishlar vazirligi a k a d e m I y a s. Isxakov, V. Topildiyev

6-§. Interdikt ishlarni olib borish
Qadimgi rim xususiy huquqining o‘ziga xos xususiyati shundan
iborat bo‘lganki, sud ishlarini ko‘rishda bir nechta jarayonlar
bo‘lsa ham, ularga qo‘shimcha sifatida yoki Rim davlatining
amaldorlarining huquqlari va manfaatlarini mustahkamlash nuqtai
nazaridan Rim quldorlik jamiyatida odat asosidagi xususiy da’vo
tartibida ishni ko‘rib chiqishdan tashqari interdikt asosda ham ishlar,
nizolar hal qilinganligini ko‘ramiz. Oldingi odat bo‘lib qolgan da’vo
arizasiga asosan ko‘riladigan ishlardan farqli o‘laroq, bunda sud
magistrati mutloq oliy hokimiyatni amalga oshiruvchi va barcha
fuqarolarga majburiy bo‘lgan buyruqlar va normativ aktlar
chiqaruvchi, uni qabul qiluvchi oliy mansabdor shaxs ekanligi
bilan farq qiladi. Interdiktlar pretorlar tomonidan buyruq xarakte-
ridagi qadimdan qabul qilinib kelingan hujjatlar. Shuning uchun

---

46
interdiktlar shartsiz, qat’iy bo‘lgan, garovga olish va jarimali
jazolarni qo‘llash bilan boshqa harakat va jarayonlardan ajralib
turgan.
Interdiktlarni qo‘llash ma’muriy huquqiy munosabatlarni
keltirib chiqargan. Shu bois huquqshunos Gay bu pretorlarning
shartli buyrug‘i va bu buyruq asosida alohida interdikt jarayonini
qo‘llash boshlangan deb ta’riflaydi.
Interdiktlarning vujudga kelishi davlatni idora etish organlari
tomonidan tartibga solinadigan ma’muriy munosabatlarning sud
ishlariga aylanib ketishi uchun asos bo‘lib xizmat qilgan.
Interdiktlarning asosiy maqsadi huquqi buzilgan shaxslarning
huquqlarini buzilmasdan oldingi, ya’ni dastlabki holatiga majburiy
ravishda tiklashdir. Ashyo egasining manfaatlarini himoya qilish
mulk egasining huquqini himoya qilish uchun xizmat qiluvchi
da’volar yordami bilan emas, balki pretor interdiktlari bilan amalga
oshirilgan. Ular mulk huquqi egaligining buzilishini, yoki boshqa
tajovuzlarning amalga oshirilishining oldini olishning samarali yo‘li
sifatida huquqiy munosabatlarda qatnashuvchi tomonlarning
huquqlarini tez orada himoya qilish usuli hisoblanadi.
Interdiktlar oddiy va ikki tomonlama, ya’ni ma’lum harakat-
larni taqiqlovchi yoki ularni qaytadan tashkil etuvchi, yoki biror
shaxsni, hujjatni ko‘rsatishni talab etuvchi turlarga bo‘lingan.
Interdiktning mohiyati shundaki, huquqiy munosabatlarda
qatnashuvchi qarshi tomon, hatto nizolar haqida bahslashmasdan
pretor yoki magistrat interdiktiga so‘zsiz bo‘ysungan. Rim quldorlik
davlatining sinfiy davrida interdiktlarning mohiyati shundan iborat
bo‘lganki, kelib chiqadigan nizolarni sudsiz, tez orada ma’muriy
asosda ko‘rib chiqish va himoya qilish uchun, ayniqsa quldorlarning,
ekspluatatsiya qiluvchilarning manfaatlarini tezda himoya qilish
uchun eng qulay va oddiy formadagi harakatlardan biri bo‘lib
hisoblangan.
Albatta, ular da’volarga o‘xshash kuchlarni keltirib chiqar-
magan bo‘lsa ham o‘zining soddaligi, osonligi, qo‘llanilishi jihatdan
qulayligi bilan ajralib turgan, chunki u ashyo egasining o‘z
ashyosiga egalik qilish titulini isbotlashning murakkab tartibiga
murojaat qilish zaruratidan ozod qilgan.

---

47