Ichki ishlar vazirligi a k a d e m I y a s. Isxakov, V. Topildiyev

2-§.  Huquqning davlat tomonidan
himoya qilinishi
Rim davlatida huquqni himoya qilish davlat sud magistratlari
tomonidan amalga oshirilgan. Shu bois sud magistratlari nizoni
ko‘rib chiqish uchun sudlarni tashkil qilishi mumkin edi.
Rim davlatida ko‘riladigan ishlarning taalluqliligi masalasiga
ham katta e’tibor qaratilgan bo‘lib, asosiy va ko‘proq ishlar
Rim shahrining magistrlari tomonidan, ba’zi hollarda esa
fuqarolarning fuqaroligi bo‘lgan yoki istiqomat qilib turgan
joylarida ko‘rilgan.
Rim huquqida huquqning ikki turi, ya’ni ommaviy va xususiy
huquqning mavjudligi nuqtai nazaridan ko‘riladigan ishlar ikkiga
bo‘lingan:
1) davlat manfaatlarining buzilishi bilan bog‘liq ishlarni
ko‘rish;
2) alohida shaxslarning manfaatlari bilan bog‘liq, ya’ni huquq-
ni buzish asosida vujudga kelgan ishlarni ko‘rish.
Qadimgi davrda Rimda shaxslar, ya’ni fuqarolar o‘rtasidagi
nizolar xususiy tartibda tomonlar orqali tayinlangan hakamlik
sudlari tomonidan ko‘rib chiqilgan.
Respublika va prinsiðiat davriga kelib, fuqarolik jarayoni
bosqichlari ikkiga bo‘lingan:
— birinchi bosqich «in jure» (in yure);
— ikkinchi bosqich  «in judicio» (in juditsio).
Birinchi bosqichda magistrat buzilgan huquqni sud orqali
himoya qilish yoki himoya qilish mumkin emasligini aniqlaydi va
sudyani tayinlaydi. Shuningdek, ushbu ishni mazmunan ko‘rish
bilan bog‘liq tashkiliy ishlarni amalga oshiradi.
Ikkinchi bosqichda sudya nizoni mazmunan ko‘rib chiqadi va
qaror qabul qiladi. Bu bosqichda dalillarga baho beriladi va ish
mazmunan hal qilinadi.
Respublika davrining boshlarida «in jure» (in yure) bosqichi-
dagi ishlarni konsullar, keyinchalik peregrinlar o‘rtasidagi ishlarni
kollegial tartibda ko‘ruvchi rekuperator sudi paydo bo‘lgan.

---

40