Ichki ishlar vazirligi a k a d e m I y a s. Isxakov, V. Topildiyev

8-§. Huquqni himoya qilish va amalga oshirishda
 vaqtning ta’siri
Huquqni himoya qilish va uni amalga oshirishda vaqtning
ahamiyati shundan iboratki, u faktik holatlarni keltirib chiqaradi,
faktlarni huquqqa (talab qilish huquqiga) aylantiradi, huquqni
vujudga keltiradi, o‘zgartiradi hamda bekor qiladi. Vaqt shaxslarga
huquq  beradi, ba’zilaridan esa huquqni olib qo‘yadi yoki
huquqning harakatini to‘xtatadi.
Qadimgi Rim quldorlik davlati huquqida vaqt o‘tishi bilan
mulkka bo‘lgan egalik huquqi vujudga kelgan. Mulk huquqining
egasi, subyekt bo‘lishi uchun 25 yil talab qilingan. Imoratlarni
sotgan vaqtda olti oy davomida uning kamchiliklari, defektlari
ko‘rinib qolsa, oldi-sotdi shartnomasi bekor qilingan, yoki uy-
joyni qimmat bahoga sotgan bo‘lsa 2 yil davomida bahosini yana
qaytadan ko‘rib chiqish lozim bo‘lgan.
Rim huquqida eslay olmaydigan, eslash qiyin bo‘lgan, lekin
ehtimoldan holi bo‘lmagan vaqt (davr) muddatlari ham qo‘lla-
nilgan. Masalan, Pomponiy tomonidan qurilgan ko‘prikni olaylik.
Ko‘prikka bo‘lgan mulk egaligi o‘rnatilmagan bo‘lsa ham, ehtimol
qilinib, unga mulk huquqining egaligiga o‘xshash  egallaniladi,
qo‘riqlanadi va buzilib ketishiga yo‘l qo‘yilmaydi.
Vaqtlarni hisoblash kalendar vaqti, yillar, oylar, voyaga
yetganlikni tan oluvchi muddatlar, tug‘ilgan kunlar kabi vaqtlar

---

50
va davrlar bilan belgilangan. Sutkalar, yarim tun, yilning oxirgi
kuni, bahorning kelishi, diniy bayramlar kuni kabilarga bo‘lingan.
Vaqtning tamom bo‘lishi—shartnomalarda ko‘rsatilgan shart-
larning bajarilishini talab etadi. Shuningdek, shartnoma bajaril-
magan taqdirda keltirilgan zararlarni undirish munosabatlarini
keltirib chiqaradi.