Ichki ishlar vazirligi a k a d e m I y a s. Isxakov, V. Topildiyev

9-§. Da’vo muddati va  uning  turlari
Da’vo muddati deb, rim xususiy huquqida buzilgan huquqni
tiklash uchun ketgan vaqt mobayniga aytilgan.
Rim huquqshunoslari har bir shaxsning huquqi noqonuniy
harakatlar natijasida buzilar ekan, o‘zining tasarrufida da’vo qilish
huquqiga ega bo‘lgan, ammo da’voni joriy etish va qo‘llash mulk
egaligi bilan bog‘liq bo‘lganligini e’tirof etganlar. Ular da’vo
qilishning vaqt chegarasini istagancha cho‘zaverishi mumkin edi.
Ammo davlat bu da’volarning harakatda bo‘lishi va da’vo
muddatining qo‘llanilishining tarafdori edi.
Qadimgi rim huquqiga, ayniqsa sinfiy davrda da’voni qo‘llashda
qonuniy muddatlarda qo‘llash tushunchasi mavjud bo‘lib, uning
muddati V asrga kelib, Yustinian tomonidan 30 yil belgilandi.
Qonuniy muddatning tugashi da’vo qilishni, da’voga bo‘lgan
huquqni tugatardi, ammo qarzdor tomonidan qarzni o‘z bo‘yniga
olib iqror bo‘lsa, uning uchun qo‘llaniladigan da’vo muddati
to‘xtatilib, yangidan da’vo qilish muddati boshlanardi.
Da’vo muddatini joriy etishda huquqning buzilgan davrini
aniqlash lozim, chunki u da’vo muddatining o‘tishi bilan bog‘liq
bo‘lgan. Masalan, oldi-sotdi shartnomasi bo‘yicha sotib olingan
mulk, haq to‘langandan keyin sotib oluvchiga o‘tishi lozim edi,
ammo sotuvchi  sotib oluvchiga mulkni yetkazib bermaydi. Demak,
da’vo qilish muddati shu huquqning buzilganligini bilgan paytdan
boshlanadi.
Qarz bergan shaxs va qarz oluvchi shaxs o‘rtasidagi shartno-
mada olingan qarzning qaytarilish muddati ko‘rsatiladi, mabodo
shu muddatda qaytarmasa, da’vo qilish muddati ushbu kundan
boshlab amalga oshiriladi, ya’ni qarzni qaytarib oluvchiga talab

---

51
qilish huquqi vujudga keladi. Ayniqsa, majburiyat huquqiy
munosabatlarida ba’zan biror-bir harakatni sodir etishni to‘xtatib
turish to‘g‘risida kelishilgan bo‘lishi ham mumkin bo‘lgan. Bunday
paytda harakatni amalga oshirgan vaqtdan da’vo muddati boshlanadi.
Da’vo  muddati o‘tishining to‘xtatilishi ham mumkin bo‘lgan.
Bu holatlar ko‘pincha majburiyatlarni bajarish uchun tabiiy
to‘siqlar, hodisalar, yoki merosga bo‘lgan huquqiy munosabatda
mulkni hisoblab chiqish davri bilan bog‘liq bo‘lganligi va boshqa
hodisalar da’vo muddatining o‘tishini to‘xtatib, u harakatlar olib
tashlangandan keyin da’vo muddati yana qaytadan tiklanardi.