Ichki ishlar vazirligi a k a d e m I y a s. Isxakov, V. Topildiyev

5-§. Ozodlikka qo‘yib yuborilgan shaxslarning
huquqiy holati
Rim quldorlik davlatining sinfiy davrida ozodlikka qo‘yib
yuborilgan shaxslarning huquqiy holatlari kim va qaysi mulkdor
tomonidan ruxsat etilganligiga qarab belgilangan.
Kviritlar huquqi bo‘yicha kvirit mulkining egasi tomonidan
biror shaxs ozod etilgan bo‘lsa, u bevosita Rim fuqaroligiga ega
bo‘lgan, ammo pretorlar edikti bilan ham bog‘liq bo‘lgan va
imperator Yustinian tomonidan bu farqlar yo‘qotilib, to‘liq asosda
Rim davlatining fuqarosi degan huquqiy holat beriladigan bo‘ldi.
Ozodlikka qo‘yib yuborilgan shaxslar libertinlar huquqiy
holati bo‘yicha barcha shaxslar qatori teng huquqli hisoblansa
ham, biroq ular ozod bo‘lib tug‘ilgan shaxslar bilan teng hu-
quqli hisoblanmagan. Ayniqsa, ozodlikka qo‘yib yuborilgan
shaxslarning fuqarolik huquqiy munosabatlariga kirishishida
cheklanishlar mavjud bo‘lgan, ya’ni ular ozod bo‘lib tug‘ilgan
shaxslar bilan nikohga kirisha olmagan, hatto senatorlar bilan
nikohga kirishishning taqiqlanishi imperator Yustinian davriga-
cha saqlanib qolgan.

---

64
Bundan tashqari, libertin avvalgi patroniga (xo‘jayiniga) qaram
bo‘lib, uy va xo‘jalik ishlarini bajarish, unga hurmat bilan qarash,
hatto patronni sudga bera olmaslik kabi chegaralangan huquqlarga
ega bo‘lgan. Ozodlikka qo‘yib yuborilganlar Rim fuqaroligiga to‘liq
ega bo‘lsa-da ekspluatatsiya xarakteridan kelib chiqib, hatto Rim
quldorlari arzon mehnat bilan bog‘liq bo‘lgan qulchilikni hech
qachon yo‘qotishni hohlamaganlar. Shu bois ular ozodlikka chiqsa
ham, patronning o‘ziga, patron o‘lgandan keyin xizmat qilish
uning merosxo‘rlariga ham bu huquqlar o‘tkazilgan.