Guliston davlat universiteti ishlab chiqarish texnologiyalari fakulteti oziq-ovqat texnologiyalari kafedrasi

Urug`larda o`z-o`zidan qizish jarayonning paydo bo`lishi va rivojlanishiga turli omillarning ta’siri. Moyli urug`lar saqlanayotgan paytda fiziologik va biokimyoviy jarayonlarning intensifikastiyalanishi natijasida urug` massasida o`z-o`zidan qizish sodir bo`lishi mumkin. Barcha tirik komponentlar: asosiy urug` massasi, yovvoyi begona o`simliklar urug`lari, mikroorganizmlar, zararkunandalar nafas olganda issiqlik va namlik chiqaradi. Urug` massasining yomon issiqlik o`tkazuvchanligi tufayli issiqlik va namlik bir joyda yig`ila boshlaydi. Ayniqsa mog`or zamburug`larning roli katta, vaxolanki boshqa zararkunandalarning keng rivojlanilishi ham o`z-o`zidan qizib ketish hodisasiga olib keladi.
O`z-o`zidan qizib ketish uyali, yuzali, ostki, vertikal-plastli bo`ladi. Odatda, o`z-o`zidan qizish kichik uchastkada boshlanib, bu yerda kandaydir sabablarga ko`ra namlik oshgan yoki iflos aralashmalar miqdori ko`p bo`lgan bo`ladi. Agar chora ko`rilmasa, kichik joydagidan o`z-o`zidan qizish kengayib ketadi.
Urug`larning o`z-o`zidan qizishi shartli ravishda to`rt bosqichga bo`linadi. Avval urug`larning harorati ortadi, ularning rangi o`zgara boshlaydi, sung sochiluvchanlik yo`qolib, mog`orsimon yoki achimsiq xid payda bo`ladi, keyin moyning kislota soni oshib ketadi. O`z-o`zidan qizishning oxirida harorat keskin ko`tarilib, 65-75⁰S dan oshib ketadi va qizish hatto chigit massasining kuyib ketishiga olib keladi.
Moyli urug`larning o`z-o`zidan qizib ketishi yo`l qo`yib bo`lmaydigan hodisadir. O`z-o`zidan qizib ketish hodisasining oldini olish uchun moyli urug`lar tozalangan va namligi kritik namligidan kam bo`lgan holda omborxlnalarga joylashtirilishi lozim. Lekin o`z-o`zidan qizish hodisasi quruq va tozalangan urug`larda ham ro`y berib qolishi mumkin. Bu hol tashqi havo ta’sir ostida saqlanayotgan urug`larning namligi va harorati oshishi hisobiga ro`y beradi. Shuning uchun saqlanayotgan urug`larning harorati va namligi sistemali ravishda nazoratda bo`lishi kerak. Favqulodda o`z-o`zidan qizish jarayoni boshlanib qolguday bo`lsa, tezlik bilan chora-tadbir qabul qilish kerak. Amalda bunday chora-tadbirlar korxonalarning imkoniyatlaridan kelib chiqqan holda urug`larni omborxonaning bir bo`limidan boshqasiga ko`chirish, aktiv ventilyastiyalash, urug`larni tozalash mashinalaridan o`tkazish yoki quritish operastiyalarni qo`llash bilan bajariladi. Barcha texnologik operastiyalar urug`lar harorati va namligini kamaytirishga, iflosligini tushurishga yo`naltirilgan bo`lishi kerak.