Глоссарий абсолют монархия

СУБЪЕКТИВ ҲУҚУҚ - шахснинг ўз қонуний манфаатларини рўёбга чиқариш борасидаги мумкин бўлган (жоиз) ҳулқ - атворининг қонунда назарда тутилган ва давлат томонидан таъминланадиган мезони. Юридик нормалар мажмуидан ташкил топадиган объектив ҳуқуқдан фарқли ўлароқ, субъектив ҳуқуқ муайян субъектга қарашли бўлган ва фақат шу шахснинг ихтиёрига кўра амалга ошириладиган ҳуқуқ сифатида амал қилади. Ҳуқуқ лаёқати, яъни ҳуқуққа эга бўлиш умумий (абстракт) лаёқати субъектив ҳуқуқнинг шарти ҳисобланади. Субъектив ҳуқуқ амал қилиши учун (масалан, роман - герман ҳуқуқий тизимида) уни қонун ижодкори тан олган бўлиши лозим. Шахснинг энг муҳим субъектив ҳуқуқлари инсон ҳуқуқлари тўғрисидаги халқаро шартномаларда (конвенцион ҳуқуқлар) ва давлатларнинг конституцияларида (конституциявий ҳуқуқлар) мустаҳкамлаб қўйилади. Шу билан бирга, ҳуқуқ назариясида ва ҳуқуқий амалиётда баъзан инсоннинг айрим субъектив ҳуқуқлари “табиий” ва “узвий” деб эътироф этилади. Бу ҳуқуқлар қонунда белгиланган ёки белгиланмаганлигидан қатъи назар мавжуд бўлади, қонун ижодкори уларни фақат юридик шаклга солади. Ҳар қандай субъектив ҳуқуқ уни амалга оширишнинг қонун билан белгилаб қўйилган муайян шартларига эга бўлади. Бу шартлар ҳуқуқнинг суистеъмол қилиниши, яъни ундан бошқа шахсларнинг ҳуқуқлари, жамият ва давлат манфаатларига зид равишда фойдаланилишининг олдини олишга қаратилган. Конституция (қонун) муайян ҳуқуқ ва эркинликларни мустаҳкамлар экан, айни вақтда уларни амалга ошириш чегараларини ҳам белгилайди, фуқаролар ушбу ҳуқуқ ва эркинликлардан фойдаланишда “бошқа шахсларнинг, давлат ва жамиятнинг манфаатлари, ҳуқуқ ва эркинликларига путур етказмасликлари шарт” эканлигини кўрсатади. Бундан ташқари, конституция (қонун)да “конституциявий тузум асослари, маънавият, бошқа шахсларнинг соғлиғи, ҳуқуқлари ва қонуний манфаатларини, мамлакат мудофааси ва давлат хавфсизлигини ҳимоя қилиш мақсадида” субъектив ҳуқуқлар чеклаб қўйилиши мумкинлиги ҳам кўрсатилади.
СУВЕРЕНИТЕТ (фр. souveranete - олий ҳокимият) - ҳокимиятнинг устуворлиги ва мустақиллиги. Конституциявий ҳуқуқ фанида суверенитетнинг бир неча тури фарқланади: 1. Давлат суверенитети - давлат ҳокимиятининг устуворлиги ва ташқи соҳада мустақиллиги, яъни давлатнинг ўз ҳудудида ҳар қандай хорижий ҳокимиятни истисно қиладиган қонун чиқарувчи, ижро этувчи ва суд ҳокимиятининг тўлалиги, шунингдек, давлатни халқаро муомала соҳасида хорижий давлатлар ҳокимиятларига бўйсунмаслиги, бундан давлат томонидан ўз суверенитетини чеклаш борасида аниқ ифодаланган ва ихтиёрий розилик ҳолатлари мустаснодир. Суверенитет давлат ҳокимиятининг муҳим хусусияти тарзида давлатнинг сиёсий-ҳуқуқий моҳиятини тавсифловчи сифат белгисини ифодалайди. 2. Миллий суверенитет - миллатнинг тўла ҳокимиятга эгалиги, унинг сиёсий эркинлиги, ўз миллий ҳаёти характерини, бунга энг аввало, ажралиб чиқиш ва мустақил давлатни ташкил этишгача ўз тақдирини ўзи белгилаш имконияти киритилади. 3. Халқ суверенитети -халқнинг тўла ҳокимиятга эгалиги, яъни халқнинг жамият ва давлат ишларини бошқаришда ҳақиқий иштирок этиши учун ижтимоий - иқтисодий ва сиёсий воситаларга эгалиги. Халқ суверенитети барча демократия давлатларида конституциявий тузумнинг асосий принципларидан бири ҳисобланади.
СУД - жиноят, фуқаролик, маъмурий ва бошқа тоифага мансуб ишларни қонунчиликда белгилаб қўйилган процессуал тартибда кўриб чиқиш ва ҳал қилиш шаклида одил судловни амалга оширувчи давлат органи. Давлат ҳокимиятининг мустақил тармоқларидан бири-суд одил судлов органи сифатида суд ҳокимиятини амалга оширади. Ўзбекистон Республикасида Ўзбекистон Республикаси Конституциявий суди, Ўзбекистон Республикаси Олий суди, Ўзбекистон Республикаси Олий хўжалик суди, Қорақалпоғистон Республикаси фуқаролик ва жиноят ишлари бўйича олий судлари, фуқаролик ва жиноят ишлари бўйича вилоят ва Тошкент шаҳар судлари, фуқаролик ишлари бўйича туманлараро, туман (шаҳар) судлари, жиноят ишлари бўйича туман (шаҳар) судлари, ҳарбий судлар, Қорақалпоғистон Республикаси хўжалик суди, вилоят ва Тошкент шаҳар хўжалик судлари фаолият кўрсатадилар. Ўзбекистон Республикасида ишларнинг тоифаларига қараб, судларнинг ихтисослашуви амалга оширилиши мумкин. Фавқулодда судлар тузишга йўл қўйилмайди.