Geo iqtisod 9-uzb-5-2013. indd

issiqlik elektroenergetikasi
(IEE) neft-gaz, ko‘mir bemalolroq bo‘lgan 
mamlakatlarda, ayniqsa, ustun rivojlangan. Bu tarmoq elektr stansiyalarining 
asosiy yoqilg‘ilari G‘arbiy Yevropa, Sharqiy Osiyo, Shimoliy Amerika va 
Avstraliyada – ko‘mir, Shimoliy Karib dengizi, Fors qo‘ltig‘i bo‘ylarida 
joylashgan mamlakatlarda esa gaz va mazutdir. Tabiati sernam, zaxkash Shimoliy 
o‘rmon mintaqasidagi ayrim mamlakatlarda torf ham muhim yoqilg‘i sifatida 
ishlatiladi. Umuman, elektro energetikada IEE lar salmog‘i eng yuqori bo‘lgan 
davlatlar qatoriga Niderlandiya, JAR, Polsha davlatlari kiradi. Ularda IES lar 
salmog‘i 87– 97% ni tashkil qiladi.
Gidroelektroenergetika
(GEE) sanoatining rivojlanish darajasi hududlarda 
turlicha kattalikda bo‘ladigan gidroenergiya resurslarining qay darajada 
o‘zlashtirilishiga bog‘liq. Braziliya, Xitoy, Rossiya, KDR gidroenergiya resurs-
lariga juda boydir. Jahon elektr energetikasida GEE salmog‘i 20% bo‘lgani 
holda, bu ko‘rsatkich Norvegiya, Braziliya, Tojikiston, Qirg‘i ziston davlatlarida 
90% dan ortadi.
Atom elektroenergetika
(AEE) sanoati ishlab chiqarilayotgan elektroenergiya 
salmog‘iga ko‘ra uchinchi tarmoqdir. Hozirgi vaqtda jahonning 33 mamlakati 
(asosan, rivojlangan davlatlar)da turli quvvatdagi AES (Atom elektr stansiya)lar 
ishlab turibdi. Fransiya, Yaponiya, Belgiya, Koreya Respublikasida uning hissasi 
yuqori. Ularda ishlab chiqarilayotgan elektroenergiyaning 54 –72% i AES larga 
to‘g‘ri keladi.

---

68
Elektroenergiya ham mahsulot (tovar) bo‘lganligi sababli, u xalqaro 
doirada oldi-sotdi vositasi bo‘lib kelmoqda. Hozirgi vaqtda elektr energiyasini 
eksport (Rossiya, Ukraina, Vengriya, Shveysariya, Kanada) va import (Italiya, 
Niderlandiya, AQSH) qiladigan davlatlar shakllangan.
Energiya vositalarining hozirgi davrda hayotda kam foydalanib keli-
nayotganlari noan’anaviy energiya manbalari deyiladi.
Noan’anaviy energiya manbalarining eng istiqbollisi yerning