Geo iqtisod 9-uzb-5-2013. indd

17-§. Sanoat tarmoqlari geografiyasi
mETALLURGiYA sANOATi
Tayanch iboralar
sanoat, metallurgiya, mashinasozlik, kimyo sanoati, o‘rmon sanoati, selluloza-
qog‘oz sanoati, yengil sanoat.
metallurgiya sanoati
jahon xo‘jaligini, asosan, konstruksiyabop materiallar – 
qora va rangli metall bilan ta’minlaydi. Garchi mamlakatlar xo‘jaligida boshqa 
xil konstruksiyabop materiallar, jumladan, plastmas salarning ahamiyati ortib 
bora yotgan bo‘lsa-da, ular po‘latning o‘rnini bosa olmaydi. Shu sababli ham u 
hozirgi jahon xo‘jaligining ahamiyatli negiz tarmoqlaridan hisoblanadi.
Metallurgiya sanoati, o‘z navbatida, mustaqil qora va rangli metallurgiya 
sanoat lariga bo‘linadi.
Qora metallurgiya
sanoatining xususiyatlaridan biri – asosiy mahsulotlari 
hisoblanadigan cho‘yan, po‘lat va prokat ishlab chiqarish jarayonida juda katta 
hajmdagi temir rudasi, kokslanadigan ko‘mir va boshqa xil resurslarni ishlatishidir. 
Shu sababli dastlabki yillarda tarmoq korxonalari, asosan, yirik kokslanadigan 
ko‘mir konlari hududlarida shakllandi. FTI davrida tarmoqda yangi ishlab 

---

71
chiqarish texnologiyasiga o‘tish tufayli temir rudasi va koks lanadigan ko‘mirni 
jahonning turli mintaqalaridan keltirish imkoniyatlari ancha kengaydi. Natijada 
G‘arbiy Yevropa davlatlari, Yaponiya, qisman AQSH ning qora metallurgiya 
korxonalari tobora dengiz portlari atroflarida joylashtirila boshlandi.
Jahon qora metallurgiya sanoatida hozirgi vaqtda xomashyo resurslarini 
yetkazib beruvchi, tayyor metall mahsulotlarini ishlab chiqaruvchi va ularni 
iste’mol qiluvchi mamlakatlar guruhlari shakllangan. Jumladan, temir rudasini 
jahon bozoriga chiqarishda Braziliya, Avstraliya, Hindiston, JAR, Liberiya, 
Ukraina davlatlari, po‘lat ishlab chiqarishda Xitoy, Yaponiya, Rossiya, 
AQSH, Ukraina, Germaniya davlatlari ajralib turadi. Umuman, jahonda yiliga 
1 mlrd. t temir rudasi qazib olinadi. Uning asosiy qismi Xitoy, Braziliya va 
Avstraliyaga to‘g‘ri keladi (50 – 60%). Temir rudasini katta miqdorda import 
qiluvchi mamlakatlar – AQSH, Xitoy, Buyuk Britaniya, Yaponiya, GFR, Koreya 
Respublikasi. Tayyor metall mahsulotlarini iste’mol qilishda esa, asosan, iqtisodiy 
rivojlangan mamlakatlar yetakchilik qilmoqdalar. Jahonda ishlab chiqarilayotgan 
po‘latning 80% i rivojlangan davlatlar hissasiga to‘g‘ri keladi. Ularning hissasi 
yuqori sifatli qora metall mahsulot larini tayyorlashda, ayniqsa, yuqori.