Geo iqtisod 9-uzb-5-2013. indd

KimYO VA NEFT-KimYO sANOATi
Kimyo sanoati FTI davrida sanoatning rivojlangan tarmoqlaridan biridir. U 
XX asr davomida alohida tarmoq sifatida shakllandi va eng yuqori sur’atlarda 
rivojlanishga erishdi. Ko‘p sifatlariga ko‘ra mazkur tarmoq mashinasozlik 
sanoatiga o‘xshab ketadi. U ham to‘rt mintaqada har taraflama rivojlanishga 
erishgan. Bular 
Yevropa, shimoliy Amerika, sharqiy va Janubi-sharqiy Osiyo 
hamda mDh davlatlaridir.
Hozirgi vaqtda jahon kimyo mahsulotlarining 23 –24% i Yevropada ishlab 
chiqarilmoqda. Ushbu ko‘rsatkich AQSH da 20 % ga, Yaponiyada 15% ga, Fors 
ko‘rfazi mintaqasida 7% ga teng. Unda va ikkinchi mintaqa hisoblanadigan 
Shimoliy Amerika (ayniqsa, AQSH) da kimyo sanoatining deyarli barcha tar-
moqlari, birinchi navbatda, neftni qayta ishlash va neft-kimyo har taraflama 
rivojlangan. Uchinchi mintaqaning o‘zagi Yaponiya va Xitoy hisoblanadi. Ularda 
ham organik sintez kimyosining sintetik tola, sintetik kauchuk, polimerlar kim-
yo si tarmoqlari yuqori mavqega ega. Sobiq Ittifoq davlatlaridan iborat to‘rtinchi 
mintaqada, ayniqsa, tog‘ kimyosi va asosiy kimyo tarmoqlarining ahamiyati katta.
O‘RmON, YOG‘OChNi QAYTA ishLAsh VA 
sELLULOZA - QOG‘OZ sANOATi
O‘rmon va yog‘ochni qayta ishlash sanoatining hududiy joylashuvi ko‘p 
hollarda jahon o‘rmon resurslari geografiyasiga monand shakllangan. XXI asr 
boshlarida jahon bo‘yicha bir yilda jami 4 mlrd. m
3
yog‘och tayyorlandi. Shuning 
2/3 qismiga yaqini 
shimoliy o‘rmon mintaqasi 
hissasiga to‘g‘ri keladi. Ma’lum-
ki, Shimoliy o‘rmon mintaqasida, asosan, ignabargli daraxtlar o‘sib, ulardan 
yog‘och-taxta, selluloza-qog‘oz va boshqa mahsulotlar ishlab chiqariladi. Ushbu 
mintaqada joylashgan Kanada, AQSH, Rossiya, Finlandiya, Shvetsiya davlatlari 

---

74
o‘rmon va yog‘ochsozlik mahsulotlari ishlab chiqarishda xalqaro ixtisoslashuvga 
ega. Bu davlatlar yog‘och-taxta va selluloza-qog‘oz mahsulotlarini tayyorlash va 
eksport qilishda ham eng yuqori ko‘rsatkichlarga ega. Bu borada Kanada alohida 
ajralib turadi. U jon boshiga yog‘och tayyorlashda birinchi o‘rinda turadi. Unda 
1500 dan ortiq taxta tilish zavodlari bor. U dunyodagi eng katta selluloza-qo g‘oz
kombinatiga ega. G‘arbda ishlab chiqarilayotgan gazeta qog‘ozining 40 % i 
va gazeta qog‘ozi eksportining 60% i ham shu davlat hissasiga to‘g‘ri keladi. 
Shu bilan birga, jon boshiga qog‘oz ishlab chiqarishda Finlandiya va Shvetsiya 
Kanada davlatidan oldinda turadi. Jahon bo‘yicha bu ko‘rsatkich o‘rtacha 45 kg 
ni tashkil qiladi.
YENGiL sANOAT
Yengil sanoat aholining kundalik iste’mol mahsulotlari ishlab chiqaradigan 
eng yirik tarmog‘idir. Shu sababli u barcha, shu jumladan, rivojlanayotgan 
mamlakatlar iqtisodiyotining muhim tarmog‘i sanaladi. Yengil sanoatda eng 
yetakchi tarmoqlar bo‘lib to‘qimachilik, tikuvchilik va charm-poyabzal tarmoqlari 
hisoblanadi.
To‘qimachilik sanoati, bir tomondan, sanoatning eng «eski», ikkinchi 
tomondan esa doimo yangilanayotgan va o‘sayotgan tarmoqlaridan hisoblanadi.
Hozirgi vaqtda jahon to‘qimachilik sanoatining beshta yirik mintaqasi 
mavjud. bular