Geo iqtisod 9-uzb-5-2013. indd

2011-yilda toshko‘mir qazib chiqarish bo‘yicha jahondagi yetakchi davlatlar
Davlatlar
Toshko‘mir qazib 
chiqarish, mln. t
Davlatlar
Toshko‘mir qazib 
chiqarish, mln. t
Xitoy
AQsh
hindiston
JAR
1400
1000
320
320
Avstraliya
Rossiya
Germaniya
Polsha
300
270
240
200
Jahon bo‘yicha
5000
Jahon ko‘mir zaxiralarining asosiy qismi Shimoliy yarimsharda – Rossiya, 
AQSH, Xitoy, Germaniya, Hindiston, Polsha, Qozog‘iston hududlarida joy-
lashgan. Janubiy yarimsharda esa bu masalada Avstraliya va JAR yaxshiroq 
mavqega ega. Ko‘mirni eng ko‘p qazib chiqarishda Xitoy, AQSH, Avstraliya, 
Polsha, Germaniya dastlabki o‘rinlarni egallaydi. Ular birgalikda jahonda qazib 
chiqarilayotgan ko‘mirning 3/4 qismini bermoqda. Ko‘mirni import qilishda 
esa Yaponiya alohida ajralib turadi, u yiliga 110 mln. tonnagacha ko‘mir sotib 
olmoqda. Eksportga chiqa rilayotgan ko‘mirning 90% i dengiz yo‘llari orqali 
tashilmoqda.

---

67
Jahon va davlatlar iqtisodiyotining tayanch tarmoqlaridan biri – elektro-
energetikadir. FTI davrida, ayniqsa, iqtisodiyotni kompleks elektrlashtirish va 
avtomatlashtirishning kuchayishi elektroenergetika sanoatining yuqori sur’atlar 
bilan o‘sishiga olib keldi.
Elektroenergetika sanoati 
elektroenergiyani ish lab chiqarish manbalariga 
ko‘ra uch tarmoqqa bo‘linadi. Bular issiqlik, gidro va atom elektroenergetika 
tarmoqlaridir. Jahonda hozirgi vaqtda taxminan 13,5–14 trln. kVt/s 
elektroenergiya ishlab chiqarilmoqda. Uning asosiy qismi AQSH (3600 – 3800 
mlrd. kVt/s), Yaponiya (930 – 950 mlrd. kVt/s), Xitoy, Rossiya, Kanada, 
Germaniya, Fransiya, Koreya Respublikasi hissasiga to‘g‘ri keladi (O‘zbekistonda 
2008-yilda 49 mlrd. kVt/s elektroenergiya ishlab chiqarildi). Elektroenergiyaning 
65% ini rivojlangan, 13% ini o‘tish iqtisodiyotiga ega va 22% ini rivojlanayotgan 
mamlakatlar ishlab chiqaradi.
Jami elektroenergiyaning 60% dan ortiq qismi issiqlik elektrostansiyala rida,
20% ga yaqini gidroelektrostansiyalarda va 17% ga yaqini atom elektrostansi-
yala rida va qolgan qismi geotermal, qalqish, quyosh, shamol elektrostansiyala-
rida ishlab chiqariladi.