Geo iqtisod 9-uzb-5-2013. indd

2011-yilda gaz qazib chiqarish bo‘yicha jahondagi yetakchi davlatlar
Davlatlar
Gaz qazib chiqarish, 
mlrd. m
3
Davlatlar
Gaz qazib chiqarish, 
mlrd. m
3
AQsh
Rossiya
kanada
buyuk britaniya
700
670
200
98
indoneziya
niderlandiya
turkmaniston
o‘zbekiston
87
80
72
60
Jahon bo‘yicha
3000
XX asr davomida jahonning yoqilg‘i-energetika balansi (YEB)da ham katta 
siljishlar yuz berdi. Asrning 
birinchi bosqichida
asosiy energetika vositasi 
sifatida ko‘mirdan foydalanilgan. Bu davrda jahon YEB da ko‘mirning hissasi 
1913-yildagi 78% dan 1950-yilda 55% ga tushdi. Bu birinchi bosqichni haqli 
ravishda ko‘mir davri deyish mumkin. Asrning ikkinchi yarmidan boshlab 
jahon YEB da 
ikkinchi bosqich
– neft-gaz davri boshlandi. Buning asosiy 
sababi, birinchidan, neft va gazning qattiq yoqilg‘i turlari, jumladan, ko‘mirga 
nisbatan eng samarali energiya vositasi ekanligi; ikkinchidan, ularning ko‘p 
yo‘nalishli universal, shu bilan birga, nisbatan ekologik jihatdan toza energetika 
vositasi ekanligi; uchinchidan, qazib chiqarish rayonlaridan asosiy iste’molchi 
hududlarga ularni tashishning nisbatan qulayligi bo‘ldi. Jahon energetikasi 
80-yillar boshlaridan o‘z taraqqi yotining uchinchi davriga qadam qo‘ydi. Bu 
davrda, asosan, tugamaydigan va ayrim o‘rni tiklanadigan resurslardan energiya 
vositasi sifatida qadam-baqadam kengroq foydalanishga o‘tila boshlandi.
Neft sanoati 
yoqilg‘i-energetika tarmoqlarining yetakchisidir. U nafaqat 
ko‘p qirrali energetika resursi, shu bilan birga, organik sintez kimyosining asosiy 
xomashyosi hamdir. Shu sababli uning siyosiy-strategik ahamiyati ham katta.
Neft tabiiy resurs sifatida juda qadim zamonlardan buyon ma’lum. Sanoat 
asosida neftni qazib chiqarish XIX asrning oxirgi choraklaridan ko‘paydi.
Neft qazib chiqaruvchi davlatlar soni tez ko‘paydi. Hozirgi paytda jahonning 
80 dan ortiq mamlakatlarida neft qazib chiqarilmoqda. Muhim tomoni shundaki, 

---

65
5 – A. Qayumov, i. safarov, M. tillaboyeva
jahon neft zaxiralarining 86% i va qazib chiqarilayotgan neftning salkam 48% i 
rivojlanayotgan davlatlar hissasiga to‘g‘ri keladi.
12- j a d v a l