Ensiklopediyasi

BOTANIKA BOG‘I
Mamont daraxti nihoyatda g‘aroyib. Uning 
bo'yi 150 metrga yetadi. Po‘stlog‘ining qalin- 
ligi 70 santimetr, ya’ni ba’zi uylarning devori- 
dan ham qalin. Bu daraxtning shunday 
yo'g'onlari ham borki, hatto to'nkasining usti­
ga kichikroq sozandalar ansambli joylashishi
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Botanika bog'ida o'stirilgan gullar.
mumkin. Botqoqliklarni quritishda katta aha- 
miyatga ega bolgan evkalipt daraxti ham 
juda ajoyib. Uning ildizi nasos kabi ishlaydi, 
barglari esa quyoshga qirra tomoni bilan joy- 
lashganligidan soya tushirmaydi. Viktoriya 
o'ziga xos ko'rkam, yirik suv o'simligidir, uning 
bargi barkashdek keladi: guli faqatgina ikki 
oqshom va ikki tungina ochilib, tusini oq 
rangdan to ‘q qizil ranggacha to'rt marta 
o'zgartiradi. Viktoriyaning ikki metrli yaprog'i 
ustida 3 yashar bola xuddi stolda o'tirgandek 
bemalol o'tirishi mumkin.
Viktoriyaning vatani — Janubiy Amerika, 
mamont daraxtining vatani — Shimoliy Ameri­
ka, evkaliptning vatani — Avstraliya bizdan 
juda uzoqda.
Lekin bir kunning o'zidayoq «dunyo 
bo'ylab sayohat» qilish, mamont daraxtini 
ham, evkalipt, viktoriya, Afrika palmalari, alp 
lolaqizg'aldoqlari, tayga kedrlari va mevalari 
pishib yetilayotgan banan daraxtlarini ham 
ko'rsa bo'ladi. Buning uchun nima qilish 
kerak? Botanika bog'iga borish lozim. Mam- 
lakatimizning va butun yer kurrasining o'simlik 
boyliklari bilan tanishmoqchi bolgan barcha 
kishilar uchun botanika bog'ining eshiklari 
ochiq. Botanika bog'iga maktab o'quvchilari 
ekskursiyaga keladilar, uning gerbariy va ti­
rik kolleksiyalaridan talabalar ham, professor- 
lar ham o'z mashg'ulotlari uchun foydalanadi- 
lar.
Dunyodagi eng qadimgi botanika bog'i 
Salerno (Italiya)da bolib, u 1309-yilda barpo 
etilgan.
Pomir tog'idagi botanika bog'i dunyoning 
eng baland joyidagi, Xibin tog'laridagi Qutb 
alp botanika bog'i eng shimoliy mintaqadagi 
botanika boglaridir.
Toshkentdagi O'zbekiston Fanlar aka- 
demiyasining Botanika bog'ida O'rta Osiyo 
respublikalari, Yevropa mamlakatlari, Kavkaz, 
Uzoq Sharq o'lkalari, Shimoliy Amerika, Xi­
toy va O'rta dengiz bo'yidagi mamlakatlardan 
keltirilib iqlimlashtirilgan 6 mingdan ortiq tirik 
o'simliklarni ko'rish mumkin.
Bizning botanika bog'imiz Sankt-Peter- 
burg va boshqa mamlakatlardagi botanika 
bog'lari bilan o'simlik uruglarini almashadi, 
nodir o'simliklarni izlab topish uchun eks- 
peditsiyalar uyushtiradi. Olib kelingan 
o'simliklar yangi iqlimga moslashtiriladi.
BOG4
Naqsh olma, nashvati nok, olxo'ri, shirin- 
shakar shaftoli, o'rik, anor, anjir, malina, kar- 
sildoq uzumlarni kim sevmaydi deysiz. Anvoyi 
g ullarning 
m uattar 
h id la ri-ch i! 
Bu 
ne’matlarning hammasi bog'da yetishtiriladi. 
Bu m evalar konservalanib qishga olib 
qo'yiladi, quritiladi, shuningdek, bu mevalar- 
dan murabbolar, turli sharbatlar, ichimliklar 
tayyorlanadi.
Ko'p ming yillar ilgari kishilar yow oyi 
daraxt, butalar, o't-o'lanlarning mevalarini 
iste’mol qilish bilan kifoyalanar edilar. Bunday 
o'simliklarning ko'p turlari hozir ham Yevropa, 
Osiyo va boshqa qit’alarda uchrab turadi.
Bog'larda yetishtiriladigan barcha mevalar 
ana shu yow oyi o'simliklarning avlodidir. 
Masalan, odamlarga yowoyi olma mevasi 
yoqib qoladi, shunda ular shu olma urug'idan 
yosh nihollar yetishtira boshlaganlar, ba’zida 
esa o'rmondagi yow oyi daraxtni keltirib, 
o'zlari yashaydigan joylariga yaqinroq yerga 
o'tqazganlar. Yowoyi daraxt avlodlaridan esa 
eng yaxshi nihollarnigina kelajak uchun 
qoldirganlar. Ana shu kabi saralash ko'p asr- 
lar davom etgan. Shu tariqa asta-sekin me- 
vali o'simliklarning hozir biz madaniy deb 
ataydigan yangi tur—xillari paydo bolgan.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Yirik, sersuv, shirin mevasi bilan ular yovvoyi 
ajdodlaridan tubdan farq qiladi.
Yersharining turli joylarida olma, nok, olxo'ri 
kabi 200 dan ortiq meva va rezavor meva turi 
o'stiriladi. Har bir meva turining esa yuzlab va 
minglab navlari yaratilgan. Ular o'z mevalari- 
ning mazasi, katta-kichikligi, pishib yetilish 
muddati va yana ko'pgina xususiyatlariga 
ko'ra bir-biridan farq qiladi. Faqat olma, nok, 
shaftoli, olxo'ri, olcha kabi beshta asosiy me- 
vali daraxtning 20 mingga yaqin navi bor. 01- 
maning o'zi 6 mingdan ortiq navga ega. Ja- 
honda olma, zaytun, finikiya palmasi, banan, 
mango eng ko'p ekiladigan meva turlariga 
kiradi.
Mevali o'simliklar ko'p yillik hisoblanadi. 
Olma va nok 100 yil, yong'oq 100— 300 yil, 
smorodina bilan malina esa 25 yil yashashi 
mumkin.
Mamlakatimizning bog'-rog'larida olma, 
nok, behi, olxo'ri, gilos, o'rik, shaftoli, yong'oq 
kabi mevalarning 20 turi o'stiriladi.
Qishloq xo'jaligining asosiy tarmoqlaridan 
bo'lgan bog'dorchilik respublikamizda pax- 
tachilik, ipakchilik, sabzavotchilik kabi yetak- 
chi sohalar bilan birga rivojlantirilmoqda.
O'zbekiston bog'lari qadimdan mashhur. 
O'zbekiston ko'pgina meva turlarining vatani 
hisoblanadi. Asrlar davomida xalq seleksiyasi 
asosida — olma, o'rik, nok, yong'oq, bodom, 
anor, anjir, tok va boshqa mevalarning sarxil 
navlari yaratilgan. Respublikamiz bog'larida 
urug'li meva daraxtlari (olma, nok, behi va 
boshqalar), danakli meva daraxtlari (o'rik, 
shaftoli, gilos, olxo'ri va boshqalar), subtropik 
mevalar (anor, anjir, xurmo), yong'oq mevali- 
lar (yong'oq, pista, bodom), rezavor mevali- 
lar (qulupnay, malina, smorodina) asosiy 
o'rinni egallaydi. O'lkamizning iqlimi, tabiiy 
sharoiti mevali daraxtlardan mo'l hosil yetish- 
tirish imkonini beradi.
Bog'dorchilikni rivojlantirishda yangi meva 
navlarini yaratish, ularni ma’lum bir hududlar- 
da o'sishi uchun iqlimlashtirish, ularning
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Bog'da olma terimi.
o‘sishi va rivojlanishi, hosil berishi qonuniyat- 
larini o'rganishda olimlarning katta hissasi 
bor. 0 ‘zbekistonda akademik Mahmud Mirza- 
yev, xalq seleksionerlari Rizamat Musamu- 
ham m edov, Zayniddin Faxritdinov va 
boshqalar bog‘dorchilikni rivojlantirishga katta 
hissa qo'shganlar. 20-asr boshlarida aka­
demik R.R.Shreder Toshkent shahri yaqinida 
Turkiston qishloq xo'jaligi tajriba dalasi tash­
kil etgan edi. 1948-yildan bu ilmiy muasassa 
R.R.Shreder nomi bilan atalgan bog'dorchilik, 
tokchilik va vinochilik ilmiy tadqiqot institutiga 
aylantirildi. Respublikamizning ko‘p joylarida 
bu institutning filiallari bor. Institut olimlari bog‘ 
va tokzorlardan mo‘l hosil olish agrotexnikasi- 
ni ishlab chiqib, respublikaning tegishli minta- 
qalariga tatbiq etmoqdalar. Did bilan par- 
varish qilingan bog'larda mehnatkashlar faqat 
mevasidan bahramand bolib qolmay, miriqib 
dam oladilar ham.
0 ‘lkamiz bog'-rog‘larga aylanmoqda. 
Mamlakatimizda maktablar qoshidagi bog'lar 
ham behisob. Bu bog'larda yosh tabiatshu- 
noslar, bo'lajak bog'bonlar mehnat qilishadi. 
Ularning ezgu niyatlari ona yerimizda yangi 
bog'lar yaratishdir.