Ensiklopediyasi

BOSHLANG‘ICH MERIDIAN
Geografik uzunliklarni hisoblash va minta- 
qa vaqtini aniqlash uchun meridianlardan biri 
shartli ravishda boshlang'ich yoki dastlabki 
deb qabul qilinadi. Uni nolinchi meridian deb 
ham ataydilar, geografik kengliklar o'sha me- 
ridianga nisbatan hisoblab topila d i. 
Boshlang‘ich meridian Yer yuzasini har biri 
1800 ga teng bo'lgan ikkita yarim sharga: 
g'arbiy va sharqiy yarim sharlarga bo'ladi.
1884-yili olimlarning Vashington shahrida 
bo'lib o'tgan xalqaro geografik kongressida 
London shahri yaqinidagi Grinvich observa- 
toriyasidan o'tgan meridian boshlang'ich (no­
linchi) meridian deb qabul qilindi. Bunga 
ko'pchilik mamlakatlar qo'shildi. Lekin bu 
kelishuvga qadar bir qancha mamlakatlar 
geografik uzunlikni Kanar orollari tarkibidagi 
Ferro orolidan, ayrimlari Parij va Berlin obser- 
vatoriyalari meridianidan hisoblar edilar.
Miloddan avvalgi 2-asrda yashagan as- 
tronom Gipparx Rodos oroli bilan Iskandariya 
shahridan o'tgan uzunlikni boshlang'ich me­
ridian sifatida belgilagan. Suriya (Shom)ning 
Tir shahrida yashab ijod etgan Marin o'zi tuz- 
gan dunyo kartasida va keyinroq Ptolemey 
ham boshlang'ich meridian qilib «Fortunate 
insulaye» («Saodat orollari»)ni olgan. Bu or­
ollar o'sha Ferro meridianiga to'g'ri keladi. U 
Grinvich meridianidan qariyb 18° g'arbda. Xo­
razmiy va Beruniy ham ayni shu uzunlikka 
amal qilganlar. Boshqa Sharq olimlari, jum- 
ladan, Mirzo Ulug'bek Afrikaning g'arbiy 
qirg'og'idan 1200 kilom etr g'arbda deb 
taxmin qilingan Xolidot orollaridan o'lchov ol­
ganlar. Qadimgi hind geograflari boshlang'ich 
meridianni hozirgi Madhya-Pradesh shtatida- 
gi Ud-Jayn shahridan belgilagan.
BRAZILIYA
(Braziliya Federativ Respublikasi)
Maydoni - 8512000 kvadrat kilometr.
Aholisi -162600000 kishi.
Braziliya Janubiy Amerikadagi eng katta 
davlat. Bundan 500 yilcha aw al Braziliya 
qirg'oqlariga portugaliyalik dengizchi Pedru
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Kabral kem asi kelib to 'x ta d i. Kabral 
qirg‘oqqa qadam qo‘yishi bilan, bu yerlar endi 
Portugaliya mulki bo'ladi, deb e’lon qildi. U 
yerda yashaydigan indeyeslar bosqinchilarga 
qarshilik ko'rsatdilar, ammo yengildilar. In- 
deyeslarning bir qismi qullikka tushdi, qolgan- 
lari mamlakat ichkarisidagi qalin tropik chan- 
galzorlarga yashirindi.
B osqinchilar m am lakatdan oltin, asl 
toshlar, qimmatbaho daraxt yog'ochlarini, ay­
niqsa, pau-brazil deb ataladigan qizil daraxt- 
ni olib keta boshladilar. Braziliya mamlakati- 
ning nomi ham shu daraxt nomidan kelib 
chiqqan.
San-Paulo shahri.
Braziliya 18-asr boshida portugallar zulmi- 
dan ozod bo'ldi. 19-asr oxirida esa mamlakat 
Federativ Respublikaga aylandi.
Braziliyada yil bo'yi juda issiq, ammo 
y o g 'in g a rch ilik ko'p bo'ladi. M am lakat 
aholisining ko'pchiligi Atlantika okeani sohi- 
lida yashaydi. Eng yirik shaharlar, jumladan, 
Janubiy Amerikaning eng go'zal shaharlari- 
dan biri Rio-de-Janeyro ham, deyarli barcha 
sanoat korxonalari ham okean sohilida bun­
yod etilgan. Dunyoda iste’mol qilinadigan 
kofening ko'p qismi, Braziliyada yetishtiriladi. 
Bundan tashqari mamlakatda katta miqdor­
da какао, paxta, shakarqamish hosili yig'ib 
olinadi.
Mamlakatda gidroenergiyaning, tropikda 
o'sadigan qimmatbaho daraxt navlari, temir 
rudasi, marganes va boshqa nodir metallar­
ning katta zaxiralari mavjud. Bu yerda yirik 
sanoat rivojlangan, avtomobil va kimyo,. 
mashinasozlik va metallurgiya zavodlari ko‘p. 
Braziliyaning poytaxti — Braziliya shahri.
Yer yuzining eng katta va go'zal daryolari- 
dan biri — Am azonka B raziliya tropik 
o'rmonlarining xilvat chakalakzorlari orqali 
oqib o'tadi. Amazonka bo'ylab qayiqda bir 
necha kun suzib bironta ham qishloqni 
ko'rmaslik mumkin. Daryo ustidan yashil 
to'tiqush galalari pastlab uchib o'tishadi, 
ba’zan kolibri qushi ham ko'rinib qoladi. Qa­
lin o'rmonzorlarda shoxlarning singanini 
eshitib qolasiz — maymun galalari sho'xlik 
qilayotgan bo'ladi. Sayoz joyda timsohlar 
o'zlarini oftobga solib yotishadi. Ahyon-ahyon- 
dagina gulxan tutuni ko'rinadi - demak, yaqin 
joyda indeyeslar qishlog'i joylashgan.
Portugallar kelgunga qadar indeyeslar bir 
necha millionni tashkil etishgan. Hozir esa ular 
juda kam qolgan. Ularning ko'pchiligi bosqin- 
chilarning zulmi, og'ir mehnat, ochlik va kasal- 
liklar natijasida halok bo'lishgan.
Mamlakatda turmush og’ir. Qurg'oqchilik 
boshlanganda minglab dehqonlar o'z xona- 
donlarini tashlab, aravalarga yuklarini ortadi- 
lar-da, ish topish va farzandlarini och qolib 
o'lishdan saqlash umidida janub tomonga, 
katta shaharlarga yo'l oladilar.
Braziliya bilan O'zbekiston Respublikasi 
o'rtasida 1993-yil diplomatiya munosabatlari 
o'matilgan.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---