|
Menshiklestiriw (privatization) – puqaralardıń hám mámleketke tiyisli bolmaǵan yuridikalıq táreplerdiń mámleketlik menshik obektlerin yamasa mámleketlik akcionerlik jámiyetlerdiń akciyaların mámleketten satıp alıwı.
Bunnan kórinip turǵanınday, múlkti mámleket iyeliginen shıǵarıw menshiklestiriwge qaraǵanda bir qansha keń túsinik. Menshiklestiriw – mámleket múlkine iyelik etiw huqıqınıń mámleketten jeke shaxslarǵa ótiwi. Múlkti mámleket iyeliginen shıǵarıw menshiklestiriwden tısqarı, bul múlk esabınan basqa mámleketlik emes menshik formaların júzege keltiriwdi de názerde tutadı.
Menshiklestiriwdiń usılları da túrlishe bolıp, olardı 3 toparǵa ajıratıw múmkin: 1) mámleket múlkin biypul bólip beriw arqalı menshiklestiriw; 2) mámleket múlkin satıw arqalı menshiklestiriw; 3) mámleket múlkin biypul bólip beriw hámde satıwdı birlestiriw arqalı menshiklestiriw.
Ózbekstan Respublikasında menshiklestiriw processiniń ózgeshelikleri
Ózbekstanda múlkti mámleket iyeliginen shıǵarıw hám menshiklestiriwge qatnas jasawdıń áhmiyetli ózgesheligi – onı baǵdarlamalar tiykarında basqıshpa-basqısh ámelge asırıwdan ibarat. 1992-1993-jıllar menshiklestiriwdiń birinshi basqıshın óz
ishine alıp, bul basqıshta menshiklestiriw processi ulıwma turaq jay fon dın, sawda, jergilikli sanaat, xızmet kórsetiw kárxanaların hámde awıl xojalıq ónimlerin qayta islew sistemasın qamtıp aldı. Jeńil, hám jergilikli sanaatqa, transport hám qurılısqa, basqa tarawlarǵa tiyisli ayırım orta hám iri kárxanalar keyin ala satıp alıw huqıqı menen kóbirek ijara kárxanalarına, jámáátlik kárxanalarǵa, jabıq túrdegi akcionerlik jámiyetlerge aylandırıldı. Akciyalardıń qadaǵalaw paketi mámleket ıqtıyarında saqlap qalındı.
Mámleketlik baǵdarlamada belgilep berilgen menshiklestiriw hám múlkti mámleket iyeliginen shıǵarıwdıń ekinshi basqıshı 1994-1995-jıllarǵa tuwrı keledi. Bul basqıshta kóplegen orta hám iri kárxanalar akcionerlik jámiyetlerge aylandırıldı hámde olardıń akciyalar respublikanıń bahalı qaǵazlar bazarınıń tiykarın qáliplestirdi.
Respublika ekonomikası 1996-jıldan baslap múlkti mámleket iyeliginen shıǵarıw hám menshiklestiriwdiń úshinshi basqıshına ótti. Bul basqıshta (1996-1998-jıllar) menshiklestirilmeytuǵın obektler dizimine kirmegen barlıq obekt hám kárxanalar (jámi 3146) mámleket iyeliginen shıǵarıldı.
Múlkti mámleket iyliginen shıǵarıw hám menshiklestiriwdiń tórtinshi basqıshı (1998-2002-jıllar)nıń tiykarǵı wazıypaları sıpatında mámleketlik byudjetke menshiklestiriwden túsken qarjılardı baǵdarlaw, menshiklestirilgen kárxanalarǵa sırt el investiciyaların tartıw, basqarıwdıń nátiyjeligin arttırıw hám menshikliktiń jańa qatnasıqlarınıń tolıq háreket etiwi ushın sharayatlar jaratıw ilajların ámelge asırıw belgilendi.
Ózbekstanda múlkti mámleket iyliginen shıǵarıw hám menshiklestiriw processleriniń házirgi – besinshi basqıshı Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń 2003- jıl 24-yanvardaǵı “Ózbekstan ekonomikasında jeke sektordıń úlesin hám áhmiyetin túpten arttırıw ilajları haqqında”ǵı Pármanı menen baylanıslı. Usı Párman jaqın keleshekke baǵdarlanǵan. Ekonomikalıq jaqtan hálsiz mámleketlik kárxanalardı mámleket iyeliginen shıǵarıw hám menshiklestiriw processin jedellestiriw, sonday-aq, usı kárxanalardı modernizaciyalaw hám turaqlı rawajlandırıw ushın tuwrıdan-tuwrı investiciyalardı tartıw maqsetinde menshiklestirilgen obektlerge baha belgilewdiń nátiyjeli mexanizmi engizildi. Atap aytqanda, menshiklestirilgen kárxanalar mámleketlik aktivlerdiń baslanǵısh bahaların áste-aqırın tómenletip barıwı hámde mámleketlik ekonomikalıq hálsiz kárxanalardı hám tómen likvidli obektlerdi nol dárejedegi satıp alıw qunı boyınsha tańlaw tiykarında investiciya minnetlemelerin qabıl etiw shárti menen investorlarǵa satıw tártibi tastıyıqlandı.
Menshiklestiriw baǵdarındaǵı mámleketlik siyasattı sapa jaǵınan ózgertiwdi támiyinlew, isbilermenlik subektlerin menshiklestirilgennen keyin ámeliy qollap - quwatlaw, sonday-aq, mámleketlik múlkten paydalanıw nátiyjeligin arttırıw maqsetinde Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń 2017-jıl 18-apreldegi “Ózbekstan Respublikası menshiklestirilgen kárxanalarǵa kómeklesiw hám básekilikti rawajlandırıw boyınsha mámleketlik komitetin shólkemlestiriw haqqında” ǵı Pármanı tiykarında Ózbekstan Respublikası Menshiklestiriw, monopoliyadan shıǵarıw hám básekilikti rawajlandırıw boyınsha mámleketlik komiteti Ózbekstan Respublikası Menshiklestirilgen kárxanalarǵa kómeklesiw hám básekilikti rawajlandırıw boyınsha mámleketlik komitet etip qayta shólkemlestirildi. Mine usı párman menen menshiklestirilgen kárxanalardıń óndirislik xızmetin tiklewdi hám nátiyjeligin arttırıwdı keńnen qollap-quwatlaw, sol tiykarda xalıq dáramatlarınıń turaqlı ósimin támiyinleytuǵın jańa jumıs orınların jaratıw, usı maqsetlerde wákillikli mámleketlik uyımlardıń, finans hám basqa da bazar strukturalarınıń Sawda-sanaat palatası, jergilikli hákimiyat hám basqarıw uyımları menen birgeliktegi xızmetin muwapıqlastırıw Ózbekstan Respublikası Menshiklestirilgen kárxanalarǵa kómeklesiw hám básekilikti
rawajlandırıw boyınsha mámleketlik komitetiniń oǵada áhmiyetli wazıypası etip belgilendi.
Tayanısh túsinikler
Menshik qatnasıqları, múlkke iyelik etiw, múlkti paydalanıw, menshik formaları, jeke menshik, mámleketlik menshik, jámáátli menshik, múlkke biylik etiw, menshiklestiriw, múlkti mámleket iyeliginen bólip alıw.
TEMA. TOVAR HÁM PUL QATNASÍQLARÍNÍŃ RAWAJLANÍWÍ BAZAR EKONOMIKASÍNÍŃ QÁLIPLESIW HÁM HÁREKET ETIWINIŃ
Do'stlaringiz bilan baham: |
