Dawletmuratov Adilbay Mirzabaevich

Totalitar-jobalı yamasa hákimshilik-buyrıqpazlıqqa tiykarlanǵan ekonomikalıq sistema. Bul sistema bazar ekonomikasınıń rawajlanıwın zorlıq penen yaǵnıy revolyuciya quralında toqtatıp qalıw hám onı májbúrlep jobalastırıw jolına ótiw arqalı júzege keledi.
Hákimshilik-buyrıqpazlıqqa tiykarlanǵan ekonomikalıq sistema – resurs hám dáramatlardıń islep shıǵarılıwı, bólistiriliwi mámleket tárepinen sheshiledi, barlıq materiallıq resurslar hám islep shıǵarılǵan ónimler mámleketke tiyisli ekenligi menen xarakterlenedi.
Bul sistemaǵa ekonomikanıń barlıq táreplerin, resurslarǵa, ónim hám xızmetlerge milliylestiriw (mámleketlestiriw) tán boladı. Bul jerde barlıq materiallıq resurslar mámleket menshigine aylandırıladı, hátteki oǵan kirmey qalǵan basqa múlkke tiyisli resurslarda ámelde mámleket biyliginde boladı, biraq basqa menshikler ekinshi dárejeli kóriniske iye boladı. Mámleketlik hám jámáátlik menshikke jámiyetlik menshik statusı (dárejesi) beriledi hám bul jeke menshikke qarsı qoyıladı. Mámleketlik menshik monopoliyasınıń ornatılıwı ekonomi kanı da mámleketlestiredi. Neni, qansha hám kim ushın islep shıǵarıw zárúrligin mámleketlik jobalar belgilep beredi. Totalitar sistemanıń belgisi jobalastırıwdıń bar ekenligi emes, al onıń oraylastırılǵan bolıwı, ne islewdi mámleket joqarıdan belgilep beriwi hám soǵan qaray resurslardıń hám dóretilgen ónimlerdiń bólistiriliwi esaplanadı. Joba indikativ (kórgizbeli) emes, al direktiv (májbúriy) boladı. Jobada nızam degen qaǵıyda háreket etip, bul mámleket tastıyıqlaǵan jobanı hesh kim buzıwǵa haqılı emes, degendi ańlatadı. Jobalastırıw kárxanalardı bir qálipke salıp qoyadı, onıń ayaq-qolı baylanıp, baslamashılıǵı buwıladı. Onıń ne islewi, resurstı qay jerden hám kimnen alıwı, ónimdi kimge jetkerip beriwin aldın ala mámleketlik jobada belgilep qoyıladı. Resurslar hám tayar ónimlerdiń bahasın da mámleket joqarıdan belgilep beredi. Bahalar qatań bolıp, olardı hesh kim ózgerte almaydı. Dáramatlardıń bólistiriliwin de mámleket tárepinen belgilengen tártipte ámelge asırıladı. Xızmet haqı, pensiya hám napaqalar muǵdarın mámleket belgileydi, olardı ózgertiw de mámlekettiń ıqtıyarında boladı.


Sistema normal rawajlanıwı ushın statikalıq hám dinamikalıq teńsalmaqlıqlar óz-ara muwapıqlasıwı kerek. Teńsalmaqlıq bar jerde jedel ekonomikalıq ósiw boladı, sebebi ekonomikalıq stimullar is beredi.

2-lekciyanıń jobası:

1. 
   Menshik qatnasıqlarınıń ekonomikalıq mazmunı. Menshik formaları hám túrleri
   
2. 
   Menshik formaların ózgertiw jolları hám usılları.
   
3. 
   Ózbekstan Respublikasında menshiklestiriw processiniń ózgeshelikleri
   

1. Menshik qatnasıqlarınıń ekonomikalıq mazmunı. Menshik formaları hám

túrleri

Sistemalardı bahalawda social-ekonomikalıq qatnasıqlardıń mazmunı da áhmiyetli ólshem rolin oynaydı. Bunı eń dáslep menshik qatnasıqları belgilep beredi.

Menshik qatnasıqları (property relations) – jámiyettegi baylıqlardı ózlestiriw boyınsha júzege keletuǵın ekonomikalıq qatnasıqlar.

Múlkke iyelik etiw, múlkten paydalanıw hám múlkke biylik etiw yamasa onı basqarıw qatnasıqları menshik qatnasıqlarınıń ajıralmas úsh tárepi bolıp, olar bir - birinen mánisleri boyınsha ajıralıp turadı.