Dawletmuratov Adilbay Mirzabaevich

TEMA. BAZAR EKONOMIKASÍNÍN MAZMUNÍ HÁM HÁREKET ETIWI

1. lekciyanıń jobası:

1. 
   Bazardıń mazmunı, belgileri hám wazıypaları
   
2. 
   Bazardıń dúzilisi hám klassifikaciyalanıwı.
   
3. 
   Bazar infrastrukturası hám onıń quramı
   

1. Bazardıń mazmunı, belgileri hám wazıypaları

Ekonomikanıń globallasıwı shatrayatında ekonomikanıń neni, qansha hám kim ushın islep shıǵarıw zárúr degen tiykarǵı mashqalası bazarda anıqlanadı. Sonlıqtan bazar sistemasınıń nızam-qaǵıydaların úyreniwdi bazardan baslaymız hám dáslep bazardıń mánisi hám zárúrligin anıqlaymız, sońınan onıń wazıypaların kórip shıǵamız.

Bazar (market) – bul qarıydarlar menen satıwshılar ortasındaǵı ekono-mikalıq baylanıslar, olardı bir-birine baylanıstırıwshı mexanizm.

Hámmeniń isi bazarda pitedi, sebebi ol jerden pulǵa barlıq kerekli tutınıw buyımları hám resurslardı tapsa boladı. “Hámme nárseniń atası da bazar, anası da bazar” degen gáptiń mánisi mine usınnan ibarat. Hámmeniń isiniń bazarda pitiwi onıń abzallıǵı bar degeni. Olay bolsa, bul abzallıq nede? Bul bazar baylanıslarınıń ekonomikalıq jaqtan qolaylı bolıwında, álbette. Gáp sonnan ibarat, hámme nárseni ózi islep shıǵarıwdan kóre ayırım ónimlerdi shıǵarıp, basqasın satıp alıw paydalı boladı. Tovardı dóretiwshiniń miyneti qánigelesken boladı, nátiyjede kásiplerdiń túri kóbeyip baradı.
Bazarda tovar almasıwdıń úsh abzallıǵı bar. Birinshisi, bazar arqalı mútájlik qanaatlandırılǵanda tovarlardı ózi islep shıǵarıp tutınıwǵa qaraǵanda satıp alıw arzanǵa túsedi. Ekinshiden, tutınıw ushın kerekli ónim hám xızmetlerdi bazardan ańsat tabıw múmkin, bunıń menen tutınıwdı qanaatlandırıwshı qárejetler únemlenedi. Úshinshiden, bazarda tovardı tańlap alıw imkaniyatı bar. Barlıq óndiriwshiler birdey yamasa orınbasar tovarlardı bazarda kóplep usınıs etkenlikten bular resurs bolsın, tutınıw tovarları bolsın, olardan ózine maqulın tańlap alıw múmkin boladı. Ózi islep shıǵarǵanda tańlaw imkaniyatı bolmas edi.

Bazardıń abzallıǵı sonnan ibarat, ol sheklengen resurslar sharayatında mútájliklerdi kem miynet sarplaǵan halda hám tolıǵıraq qanaatlandırıw imkaniyatın beredi.

Bazar kórsetetuǵın xızmetlerge zárúrlik bolǵanlıqtan ol turaqlı keńeyip baradı, sonlıqtan bazar baylanıslarına barǵan sayın kóp óndiriwshiler hám tutınıwshılar tartıladı.
Bazardıń zárúrligi onıń orınlaytuǵın wazıypaları arqalı da kórinedi, ol ekonomikalıq mexanizm sıpatında bir qatar paydalı wazıypalardı orınlaydı.

1. 
   Bazar óndiris penen tutınıwdı bir-birine baylanıstırıw wazıypasın orınlaydı. Tovardıń háreketi onı islep shıǵarıwdan baslap, tutınıw menen juwmaqlanadı. Bul hárekettiń qalay júz beriwi bazarǵa baylanıslı.
   
2. 
   Bazar óndiristiń qaytadan jańalanıp turıwına, yaǵnıy úzliksiz júz beriwine sharayat jaratadı. Bazarda tovarlar satılǵannan soń, olardıń iyesi sarplanǵan qárejetlerdiń pulın shıǵarıp alıw menen birgelikte payda da kóredi.
   

3. 
   Bazar ekonomikalıq regulyator, yaǵnıy ekonomikanı tártipke salıwshı qural bolıp xızmet etedi. Buǵan bazar bahaları arqalı erisiledi. Baha páseygen jerden resurslar shıǵıp ketedi, olar baha joqarılaǵan jerge aǵıp ótedi.
   
4. 
   Bazar túrli mámleketler hám aymaqlar ortasında óz-ara paydalı ekonomikalıq baylanıslardı ornatıwǵa xızmet etedi. Bazar qatnasıqları xalıq aralıq ekonomikalıq birge islesiwdiń jetekshi tarawı esaplanadı. Qullası, bazar xalıq aralıq baylanıslardı or natıw hám olardı keńeytiw quralı da boladı.
   

   2. Bazardıń dúzilisi hám klassifikaciyalanıwı.

Bazar oǵada quramalı dúziliske iye. Onıń strukturalıq dúzilisine túrli ólshemler boyınsha baha beriledi. Bul ólshemler báseki, bazar subektleriniń jaǵdayı, bazar obektleriniń xarakteri, bazar aylanısınıń kólemi, bazar baylanıslarınıń nızamlılıǵı sıyaqlılar kiredi. Olardıń arasında báseki hám subektlerdiń social-ekonomikalıq dárejesi tiykarǵı orında turadı. Ekonomikalıq baylanıslardıń xarakterine qaray bazardı eki túrge ajıratıw múmkin: a) erkin, jetilisken básekili bazar; b) jetilispegen básekili, monopoliyalasqan yamasa báseki ulıwma bolmaǵan bazar.