Dawletmuratov Adilbay Mirzabaevich

2.2-sızılma. Óndiris faktorlarınıń salıstırması


Sızılmada eki faktordıń túrli salıstırması kórsetilgen (basqa faktorlar ózgermegen dep shamalaymız) AV sızıǵı bir islewshige bir stanok tuw rı keliwin kórsetedi (3:3=1). Bul jerde stanok jetispeydi, SD sızıǵı ortasha bir islewshi 1,5 stanoktı islete alıwın (6:4=1,5) hám bul salıstırmalı maqul ekenligin bildiredi. EF sızıǵında islewshiler jetispegenlikten stanoklardıń bir bólegi biykar (islemey) turıp qaladı. Birinshi hám úshinshi jaǵdaylarda shegara bolǵan. Onnan shıǵıw ushın faktorlar sanın ózgertiw kerek. AV jaǵdayınan shıǵıw ushın stanoklar sanın, EF jaǵdayınan shıǵıw ushın islewshilerdi kóbeytiw zárúr. Mine sonda shegara saplastırıladı. Demek, shegara málim waqıtta payda boladı, soń onnan shıǵıw múmkin. Sebebi ol máńgi emes, al ótkinshi process.

2. Óndiris nátiyjeligi hám onıń kórsetkishleri

Sheklengen resurslar sharayatında mútájliklerdi tolıǵıraq qanaatlandırıw ushın óndiris nátiyjeligin turaqlı arttırıp barıw zárúr boladı, keri jaǵdayda turmıs dárejesin joqarılatıwdı támiyinlep bolmaydı.

Nátiyjelik resurs shıǵınları menen óndiristen alınǵan nátiyjeniń salıstırılıwın bildiredi, yaǵnıy bul ne sarplap qanday nátiyjege eriskenligin kórsetedi.

Nátiyjelik óndiristiń aqırǵı nátiyjesine qarap belgilenedi. Biraq bul nátiyje jumsalǵan shıǵınlar menen salıstırılıwı shárt. Aqırǵı nátiyje - ónim hám xızmetlerdiń pulda esaplanǵan muǵdarı, yaǵnıy qunı. Onı jaratıw ushın materallıq resurslar, informaciya-xabar hám jumıs kúshi sarplanadı, olardıń da puldaǵı qunı bar. Nátiyjelik (S) anıqlanǵanda dóretilgen ónim hám xızmetler qunı (M_q) menen resurslar shıǵını (R_s) salıstırıladı:
_{S } Mq
Rs

Bul arqalı jumsalǵan resurslar birligine qansha nátiyje alınǵanlıǵı anıqlanadı. Eger M_q=10 mlrd., R_s=5 mlrd. bolsa, S =10/5 = 2,0 boladı. Demek, jumsalǵan resurs birligine 2 birlik ónim alınǵan. Eger S=1,5 bolsa, nátiyjelik páseygen, eger S=2,2 bolsa ol artqan boladı. Nátiyjelikti basqasha esaplasa da boladı. Bunda resurslardıń

sarıplanıwı nátiyje menen salıstırıladı, yaǵnıy
_{S } Rs
^Mq payda boladı. Bul nátiyje

qanday shıǵınlar esabınan alınǵanlıǵın bildiredi. Aldıńǵı mısalǵa qaytsaq S=5/10=0,5 payda boladı. Demek, bir birlik ónim alıw ushın 0,5 birlik resurs sarplanǵan. Bul ónimniń resurs sıyımlılıǵın kórsetedi. Eger S=0,6 bolsa, nátiyjelik páseygen, kerisinshe S=0,4 bolsa, nátiyjelik artqan boladı, sebebi ónimniń resurs sıyımlılıǵı kemeygen. Bul bolsa kem qárejet jumsap kóp ónim islep shıǵarılǵanlıǵın, qárejet hám nátiyjeniń unamlılıǵın bildiredi.
Nátiyjelik miynet ónimdarlıǵınıń nátiyjesi esaplanadı. Resurslar sheklengenliginen jámiyet óz mútájligin qanaatlandırıw ushın miynet ónimdarlıǵın arttırıw jolınan baradı. Miynet ónimdarlıǵı miynettiń nátiyjesin, miynet nátiyjeligin ańlatadı.

3. TEMA. EKONOMIKALIQ SISTEMALAR HÁM MENSHIK QATNASÍQLARÍ