Dawletmuratov Adilbay Mirzabaevich

Dástúriy ekonomikalıq sistema. Insannıń ekonomikalıq xızmeti dáslep mine usı sistemada júz bergen. Onıń belgileri sarqıt sıpatında uzaq saqlanıp kelindi, hátteki házir de arasında ushırasıp turadı. Dástúriy sistema húkimlik etken dáwir oǵada uzaq dáwir esaplanadı.

Dástúriy ekonomikalıq sistema – adamlardıń ekonomikalıq háreketi hám jámiyettegi barlıq máselelerdiń sheshiliwi, tirishilik ushın gúres, úrip-ádet hám dástúrler tiykarında ámelge asırılıwı menen xarakterlenedi.

Dástúriy sistema óndiris faktorlarınıń hálsizligi, ekonomikada tábiyiy resurslardıń birinshi dárejeli bolıwı menen ajıralıp turadı. Óndiris xızmeti tábiyattan tártipsiz hám hátteki jabayılarsha paydalanıwǵa tiykarlanadı. Ekonomika oǵada kóp resurs talap etedi, sebebi resurslardıń únemleniwin támiyinlewshi texnologiya rawajlanbaǵan boladı. Óndiriste qol miyneti ústin bolıp, tábiyat kúshlerinen ápiwayı usılda paydalanıladı. Tábiyatta bar bolǵan energiya derekleri isletiledi. Dáslep tábiyatta ushırasatuǵın ónimler terip alınıp tutınıladı, sońınan tábiyatqa tiykarlanıp ónimler islep shıǵarıladı. Miynet ónimdarlıǵı oǵada tómen bolıp, bul ónimlerdi hámmege jeterli etip islep shıǵarıw imkaniyatın bermeydi, turmıs dárejesi tómen boladı.


Dástúriy sistema dáslep jámáátlik menshik, sońınan bolsa individual jeke menshikke tiykarlanadı. Jámáátlik menshik bul aǵayin-tuwısqanshılıq tiykarında birlesken yamasa birden-bir aymaqta jasawshı adamlardıń ulıwmalıq menshigi esaplanadı.
Jeke menshiktiń ekonomikalıq jaqtan ámelge asırılıwı miynetke fizikalıq zorlaw, miynetke ekonomikalıq májbúrlew hám aqırında ǵárezsiz islep shıǵarıwshınıń erkin miynet etiwi tiykarında júz beredi. Jámáát bolsa bi rgelikte miynet etiwge tiykarlanadı.
Bazar sisteması. Bul dástúriy sistema ornına keliwshi jańa sistema esaplanıp, ol óziniń bir qatar belgileri menen ajıralıp turadı.

Bazar ekonomikası sisteması - jeke menshikke tiykarlanǵan hár bir óndiriwshiniń jeke máplerinen kelip shıqqan halda mashqalalardı sheshiw menen xarakterlenedi.

Bazar ekonomikası mashinalasqan óndiriske tiykarlanadı. Bul jerde óndiristiń materiallıq faktorları kóp ónimli mashinalar sistemasınan ibarat. Shiyki zat resursları tek ǵana tábiyiy bolmastan, jańadan jaratılǵan da boladı. Texnikalıq dárejesi joqarı, mashinalasqan industrial óndiriske tán bolǵan bilimli, qánigeligi hám is tájiriybesi joqarı bolǵan jumıs kúshi qollanıladı. Óndiris faktorları rawajlanǵanlıqtan joqarı, aldın bolmaǵan miynet ónimdarlıǵına erisiledi. Óndiriste qollanılatuǵın tábiyiy resurslar nátiyjeli isletiliwi menen birge tiklenip, yaǵnıy qaytadan payda etilip te turıladı (bazar sistemasınıń tiykarǵı belgileri hám áhmiyeti keyingi bapta qaraladı).