Dawletmuratov Adilbay Mirzabaevich

Jumıs kúshi (labor force) degende biz adam organizimindegi fizikalıq hám ruwxıy qábiletlerdiń jıyındısın túsinemiz. Jumıs kúshi miynet etiw qábiletine iye bolǵan adamlar ushın tán boladı. Biraq jumıs kúshi insannıń ózi yamasa onıń miyneti emes, al onıń qábiletinen ibarat boladı.
Ekonomikalıq ádebiyatlarda da óndiris faktorları hár tárepleme talqılanǵan. Házirgi zaman teoriyasında óndiriste 5 faktordıń qatnasıwı keltiriledi, olar tábiyat (jer), jumıs kúshi, kapital, isbilermenlik qábilet hám informaciya (2.1 -sızılma).

1. 
   – s ı z ı l m a. Óndiris faktorları
   

Óndiris faktorları ónimlerdi jaratıwda túrli dárejede qatnasadı. Soǵan qaray olar
3 toparǵa ajıratıladı: jeke-insan faktorı, materiallıq faktor, xabar-informaciyalıq faktor.

Jeke-insan faktorı – bul jumıs kúshi, onıń háreket etiw nátiyjesi bolǵan miynet.

Insan faktorın jumısshı, xızmetshi yamasa diyxannıń is qábileti menen sheklep bolmaydı. Buǵan álbette isbilermenlik qábileti de kirgiziledi, biraq bul ayrıqsha


faktor esaplanadı. Bul ózine tán júdá siyrek ushırasatuǵın qábilet bolıp, ónim hám xızmetlerdi jaratıwda shólkemlestiriwshilik-basqarıw xızmeti menen qatnasadı.
Óndiris processi júz bergende tábiyat inam etken shiyki zat hám materiallar miynet járdeminde qayta isleniwi kerek hám bunıń ushın miynet quralları talap etiledi. Sol sebepli óndiriste materiallıq faktorlar da qatnasadı.

Óndiristiń materiallıq faktorı – bul onıń ushın zárúr bolǵan barlıq miynet quralları hám materiallıq formadaǵı shiyki zatlar.

Bul faktordı tábiyat inam etken baylıqlar hám adamlar jaratqan miynet quralları quraydı.

Kapital (capital) óndiris faktorı sıpatında materiallıq, yaǵnıy miynet quralı kórinisine iye boladı.

Kapital túsinigi de túrlishe ádebiyatlarda túrlishe talqılanǵan. Kópshilik ádebiyatlarda kapital túsinigi tariyxıy túsinik dep qaralıp, onıń kapitalizmge tán ekenligin dálilleydi hám kapitaldı óz iyesine qosımsha dáramat keltiriwshi qun, óz - ózine kóbeyiwshi, ósiwshi qun dep esaplaydı. Ayırım batıs ekonomistleri de, mısalı, J.Klark, L.Valras, I.Fisherler kapitalǵa dáramat keltiriwshi, payda keltiriwshi, procent keltiriwshi qun dep qaraydı. Rossiyalı ekononomist E.N.Lobacheva kapital – bul insan ushın tovar hám xızmetler islep shıǵarıwǵa arnalǵan ekonomikalıq resurlar dep keltiredi⁶.
Bazar ekonomikası jaǵdayında óndiristi rawajlandırıwdıń áhmiyetli faktorlarınan biri isbilermenlik qábileti esaplanıladı.