Dawletmuratov Adilbay Mirzabaevich

Ulıwma ekonomikalıq kategoriyalar – bular ekonomikalıq rawajlanıwdıń barlıq basqıshlarına tán bolǵan kategoriyalar, mısalı, mútájlik, miynet, óndiris, ónim, jumıs kúshi, ekonomikalıq resurs, tutınıw, toplaw sıyaqlı túsinikler. Bular ekonomikanıń ulıwmalıq táreplerin túsindiredi, olar hár qanday ekonomikalıq sistemaǵa salıstırmalı qollanıladı.

Ayırım social-ekonomikalıq sistemaǵa tán bolǵan kategoriyalar. Mısalı, tovar, pul, talap, usınıs, baha, kredit, emissiya, inflyaciya sıyaqlı túsinikler bazar sistemasına tán bolıp, olar sol sistemanıń analizinde qollanıladı. Ekonomika jańalanıp barǵanlıǵı sebepli onı analizlewde jańa kategoriyalar bul pánge kirgiziledi. Mısalı, retsessiya, integraciya, globalizaciya, infrastruktura, restruktrizaciya, privatizaciya, modernizaciya degen túsinikler ekonomikalıq teoriyaǵa jańadan kirgizilgen kategoriyalar esaplanadı.

Ekonomikalıq teoriyada ekonomikalıq hádiyselerdi ulıwmalastırıw tiykarında nızamlar táriyiplenedi.

Ekonomikalıq nızamlar (economic laws) – ekonomikalıq processlerdiń túrli tiykarǵı tárepleri ortasındaǵı áhmiyetli tákirarlanıp hám júzege kelip turatuǵın úzliksiz, ekonomikalıq zárúrlikti payda etiwshi sebep-aqıbetti bildiriwshi óz-ara baylanıslar.

Nızamlar málim ekonomikalıq process hám ayırım hádiyselerdiń quramalılıǵın bildiredi. Kategoriyalar sıyaqlı ekonomikalıq nızamlar da túrlishe boladı. Olar tómendegi toparlarǵa bólinedi:

1. 
   Ulıwma ekonomikalıq nızamlar – jámiyetlik rawajlanıwdıń barlıq basqıshlarında, ekonomikanıń anıq sistemasına qaramastan háreket etiwshi nızamlar. Olardıń qatarına miynet bóliniwshiligi, toplaw, miynet ónimdarlıǵınıń ósip barıwı, mútájliklerdiń ósip barıwı nızamları sıyaqlı nızamlar kiredi.
   
2. 
   Ayırım ekonomikalıq sistemalarǵa tán nızamlar, bular – arnawlı ekonomikalıq nızamlar – tek ǵana málim social-ekonomikalıq sistema sheńberinde háreket etiwshi, sol sistemanıń ózine tán ózgesheliklerin sáwlelendiriwshi nızamlar. Mısalı, talap nızamı, usınıs nızamı, normadaǵı paydalılıq nızamı, báseki nızamı bazar sistemasına tán nızamlar sıpatında úyreniledi.
   

3. Ekonomikalıq processlerdi úyreniw usılları

Ekonomikalıq teoriya páni ekonomikalıq processlerdi úyreniwde bir qatar metodlardan paydalanadı.

Metod - bul ekonomikalıq qubılıslardı teoriyalıq hám ámeliy izertlewdiń usıllarınıń jıyındısı esaplanadı. Eń kóp qollanılatuǵın metodlardan biri ilimiy abstrakciya metodı bolıp, bunda hádiyseler anıqlılıqtan abstrakciyalıqqa qaray úyreniledi.