Буюк Дедактика

Ҳар турли муаллифлардан кўчирмалар олиш ҳақидаги маслаҳат. 8. Академияда ҳар хил муаллифларнинг асарлари билан таништириш зарурлигини айтиб ўтган эдик. Бу вазифани бир оз енгиллаштириш ва фойдали бўлиши учун географлар бутун-бутун вилоятлар, давлатлар ва қитъаларни картага тушуриб, поёнсиз ер ва денгизларни кишининг кўз олдида гавдалантириб географияни ўрганаётганларга қандай ёрдам бераётган бўлса, теология олими, медик философ, филолог ва бошқа олимларни ҳам ўқувчиларга шундай ёрдам беришга кундириш мақсадга мувофик бўлур эди. Дарҳақиқат, Цицерон, Ливия, Платон, Аристотель, Плутарҳ Та­қит, Геллий, Гиппократ, Гален, Қельза, Августин, Иероним ва бошқаларнинг таълимотини ҳам худди рассомлар ер, шаҳарлар, уйлар, одамлар суратини натурага қараб кичрайтириб чизганидек қискача баён этиш мумкин. Ва бу ишни фақат уларнинг асарларидан олинган айрим кучирмалар ҳамда чиройли иборалар шаклидагина эмас (айрим муаллифларнинг асар­ларидан олинган шундай кучирмалар бор), шу билан бирга асарлардаги асосий мазмуннинг систематик баёни шаклида хам бажариш лозим.
Бу тўр жиҳатдан жуда соз. 9. Муаллифларнинг асарларидан олинган бундай кўчирма жуда фойдали бўлиши мумкин. Биринчидан, ҳамма муаллифларнинг асарларини ўқиб чиқишга вакти йўқ кишилар учун бу иш жуда қўл келади, чунки улар, ҳар ҳолда, барча авторлар хақида умумий тушунча ҳосил қилади. Иккинчидан, ҳамма муаллифларнинг китоблари ҳар кимга ҳам ёқавермайди, шунинг учун ўқувчи бу тўпламдаги парчалар билан танишиб чикқач, бирор ёзувчининг асарлар ва дунёқарашини чуқурроқ ўрганиш учун (Сеиака айтганидек) ҳар ким айниқса ўзига маъқул бўлган бирор муаллифни тўғри ва осон танлай олади. Учинчидан, ёзувчининг барча асарларини тўла ўқиб чиқмоқчи бўлган киши учун ҳам бу парчалар ажойиб қўлланма бўла олади, чунки бу кейинчалик ўқиладиган асарларни яхшироқ тушунишга имкон беради. Дарвоқе, саёҳатга чиқмоқчи бўлган киши учун борадиган жойининг тўзилишини аввало картадан билиб олиш жуда фойдалидир, шунда кейинчалик сафар давомида учрайдиган тафсилотларни кўпроқ, аниқроқ ва завқланиб тамоша киладн. Нихоят, бундан кўчирмани кўздан кечириш муаллифларнинг асарларини тезроқ такрорлаб чиқиш учун ҳаммага қўл келади, чунки ҳар ким хотирасида сақланган бирор нарсани асарда учратиб колади ва уни хеч қачон эсдан чиқармайдиган бўлади.