Буюк Дедактика

Ғалаба қозониш усули. 13. Бунда янглишишга йўл қўймаслик мақсадида олиш учун диспут ўтказиш ўрнига қуйидаги усулни қўллаш жуда маъқул бўлур эди. Илмий даража олмоқчи бўлган киши (ёки бир неча киши) ўртага чикади (раислик қилувчи киши иштирок этмайди). Шундан сўнг олимларнинг ўзлари ва тажрибада синовдан ўтган кишилар кандидатнинг назарий жиҳатдан ва практика соҳасида эришган ютуқларини аниқлаш учун ўзлари хохлаган саволларни берсинлар. Масалан, текст юзасидан (илоҳий китобдан, Гиппократ асарларидан, хуқук ва бошқа сохалардан олинган) турли саволлар берилади; маълум бир жумла каердан олинган? Маълум бир фикрга сиз қанчалик қўшиласиз? Бу фикрга кўшилмайдиган бирорта муаллифни айта олмайсизми? Ва айнам кимни? Бу фикрга қарши қандай далиллар келтира оласиз? Бу қарама-қаршилик қандай бартараф этилади? кабилар. Практика соҳасида унга виждон, касалликлар, процессларга доир турли холатларни ечиш вазифасини қаттиқ топшириш керак у маълум бир ҳолат рўй берганда нима қилган бўлур эди ва нима учун шундай қилди? Кандидат нарсалар ҳақида тўғри ва асосли фикр юрита олиши аниқлангунча қаттик туриб унга турли саволларни беравериш керак. Халқ олдида бундай жиддий ва қаттик имтихон беришини олдиндан билган киши машғулотлар пайтида, албатта тиришиб ҳаракат қилади!
Саёҳатлар хақида. 14. Саёҳатлар масаласида (бунга академияда
ўқиш йилларида ёки уни битиргач йўл қўйилади) биз фақат бир нарсани таъкидлаб ўтиш лозим деб хисоблаймиз. Бу масалада, бизнингча, Платоннинг фикрлари маъқул, чунки у, ёшларга жушқинлик даврининг бебошликлари босилмай туриб ҳамда саёҳаг қилиш учун зарур даражада ақл ва тажриба орттирмай туриб саёҳатга чиқишни тақиклаб қўйган эди (Платон, О законаҳ XII 950 д., бет), унинг бу фикри бизнинг мулоҳазаларимизга мос келади.
Мактабларнинг мактаби ҳақида. Унинг мақсади ва аҳамияти. 15. Биз бу ўринда ҳар бир мамлакатда мактаблар мактаби ёки дидактик коллегия зарурлигини баён этмоқчи эмасмиз... Олимлар бир-бирларидан ҳар қанча ўзоқ масофада бўлсалар хам, уларнинг кучғайрати бирлаштир- лиши ва фан асосларини борган сари кўпрок очишга, донишмандлик чироғини ёқиб, илм заёсини одамлар орасига кенг тарқатишга, шунингдек янги жуда фойдали ихтиролар қилиб, кишиларнинг ақволши яхшилашга қаратилиши зарур. Чунки, агар биз ҳамма вақт бир жойда туриб қолишни ёки ҳатто орқага қайтишни истамасак бошланган хайрли ишларни қандай қилиб давом эттириш мумкинлигини доимо уйлашимиз керак Бунинг учун бир киши ёки бир умр озлик қилади, демак бу ишни кўпчилик биргалашиб ва изчилик билан давом эттириши зарур. Бу умумий коллегия бошқа мактаблар учун, ошқозон тананинг барча аъзоларига хизмат қилгани сингари, хаммага озуқа, ҳаёт лабораторияси бўлиб бемалол хизмат қила олиши мумкин.
6. 'Лекин яна мактаблар ҳакида айтишимиз лозим фикрларга қайтайлик