8- mashg‘ulot Belgilarning irsiylanishini hisoblash Mashg‘ulot maqsadi. Organizm belgilarining genotipga bog‘liklik darajasini hisoblash Identiv-o’quv maqsadlari: 1.1. Belgining genotipga va fenotipga bog‘liklik darajasini tushintiradi
1.2. Irsiylanish koeffitsienti hisoblay biladi.
Kerakli materiallar. Elektron hisoblash mashinasi, kalkulyator, uslubiy ko’rsatma, boshlang‘ich ma’lumotlar.
Ishlash tartibi. Belgining irsiyatga bog‘liqligini aniqlash odatda irsiylanish koeffitsienti yordamida aniqlanadi. Irsiylanish koeffitsienti h2 bilan ifodalanadi va quyidagi formula yordamida aniqlanadi:
h : bu erda Sg2-genotipik o’zgaruvchanlik ; Sf2- fenotipik o’zgaruvchanlik. Fenotipik o’zgaruvchanlikni aniqlash uchun quyidagi formuladan foydalaniladi Sf2 Sg 2Sp2.
Belgining irsityatga bog‘liklik darajasini aniqlash usullari:
1.Korrelyasiya va regressiya koeffitsientlari yordamida aniqlash. Buning uchun h2 2r formuladan foydalanish mumkin. Misol. Bir belgining ikkinchi belgi bilan bog‘lanish darajasi 0,40 ga teng deb olaylik, u holda belgining irsiyatga bog‘liqligi 80 % ga teng ekanligini hisoblash mumkin ( 2 x 0,400,80 yoki 80 %). YOki bo’lmasa regressiya koeffitsienti bilan hisoblaganimizda 70 % genotipga bog‘liqligi aniqlandi(2x0,350,70 yoki 70 %). Bu erda 0,35 regressiya koeffitsienti.
2.Dispersion tahlil natijalari bo’yicha aniqlash. Buning uchun 36-jadvaldagi ma’lumotlardan foydalanish mumkin.
36-jadval.Bug‘doy navlari ishtirokida sintez qilingan duragaylarda bitta boshoqdagi don og‘irligini hisoblash natijalari
Duragaylar
Qaytariqlar
Jami
O’rtacha
Otasi
Onasi
I
II
III
IV
V
1
1
5,5
4.1
3.0
2.2
3.8
18.6
3.72
1
2
5.0
3.1
3.0
2.1
4.0
17.2
3.44
1
3
5.2
3.7
3.2
2.0
.9
18.0
3.60
1
4
5.4
5.0
3.4
2.7
.4
20.9
4.18
Jami
21.1
15.9
12.6
9.0
6.1
74.7
37-jadvaldagi ma’lumatlardan ma’lum bo’ldiki Fisher kriteriyasining amaliy ko’rsatkichi nazariy ko’rsakkichdan katta bo’ldi. Bu irsiylanish koeffitsientini hisoblash uchun imkoniyat beradi
Dispersion tahlil natijalari quyidagi 37- jadvalda keltirilgan
Endi genotipik va fenotipik o’zgaruvchanlik qiymatlarini hisoblaymiz:
;
Demak, boshoqdagi don og‘irligining irsiylanishi 46% ota formasiga bog‘liq ekan.
Belgilarning irsiyatga bog‘likligini duragaylar yordamida aniqlash. Buning uchun sintez qilingan birinchi va ikkinchi bo’g‘in duragaylari va ularning ota- onalari bir hil sharoitda o’rganiladi. Olingan natijalar bo’yicha dispersiya aniqlanadi. Hisoblash uchun quyidagi formuladan foydalanamiz:
bu erda duragay va ularni ota- onalarining dispersiyasi. Dispersiyani hisoblash tartibi dispersion tahlil mavzusida to’liq keltirilgan.
38-jadval. G’o’zaning 108-f va 1541 navlari duragaylarida dastlabki hosil shohining joylashishi
T-r
Dostlabki hosil shohining paydo bo’lgan bo’g‘ini
Ko’sakdagi paxta og‘irligi, g
108-f da
1541da
F1da
F2da
108-f da
1541
da
F1l
da
F2 da
1
7
6
6
7
8
7. 3
7. 3
7.2
6. 1
6. 5
2
6
7
6
6
8
6. 7
6. 4
8.8. 2
5. 1
7. 3
3
7
6
8
7
6
7. 9
6. 4
7. 6
8. 1
7. 0
4
7
8
8
7
7
7. 7
6. 2
7. 2
7. 3
7. 1
5
7
8
8
7
7
6. 0
7. 1
6. 6
6. 4
8. 5
6
6
7
7
7
7
6. 9
9. 0
7. 1
7. 1
6. 8
7
8
7
8
7
7
7. 0
7. 5
7. 6
6. 5
6. 8
8
7
7
6
6
6
6. 4
4. 6
6. 0
7. 8
6. 5
9
8
8
7
6
6
7. 0
5. 0
5. 4
6. 5
7. 9
10
7
7
8
7
7
7. 1
6. 0
5. 2
7. 0
6. 4
11
7
8
7
7
6
6. 9
6. 4
9. 5
7. 3
6. 3
12
8
7
7
6
6
7. 5
6. 4
8. 1
6. 0
7. 8
13
7
7
7
7
6
6. 1
7. 5
8. 9
6. 9
7. 6
14
7
7
7
8
6
6. 8
6. 0
7. 9
8. 2
6. 8
15
8
7
6
8
7
6. 8
5. 5
7. 9
7. 6
7. 2
16
6
7
6
8
7
6. 5
7. 6
6. 4
7. 3
8. 3
17
7
7
7
7
7
6. 5
5. 1
6. 8
6. 5
7. 8
18
7
8
6
6
7
6. 6
6. 6
9. 2
5. 3
7. 5
19
7
6
7
7
7
6. 6
6. 5
8. 3
7. 7
8. 4
20
7
7
7
7
8
6. 9
8. 5
9. 3
8. 1
7. 4
21
7
8
7
7
8
7. 8
7. 9
8. 7
7. 2
7. 7
22
7
7
7
7
9
7. 6
7. 5
8. 8
7. 2
7. 7
23
7
7
7
7
8
4. 3
6. 4
7. 3
4. 0
7. 7
24
8
8
7
5
8
6. 2
7. 3
7. 8
8. 6
9. 0
25
7
7
7
7
7
3. 3
6. 7
6. 4
9. 5
5. 1
26
7
7
7
7
7
5. 8
7. 4
7. 3
7. 2
7. 2
27
7
7
7
7
9
8. 1
7. 8
5. 3
6. 2
6. 9
28
8
7
7
7
6
7. 2
6. 4
6. 8
6. 2
8. 7
29
7
7
7
8
9
6. 6
5. 7
6. 2
6. 8
7. 5
30
7
7
7
7
7
6. 0
8
6. 2
6. 4
5. 1
0. 33
0. 30
38
66
Endi olingan ma’lumotlarni formulaga quyib belgining irsiyatga bog‘liklik darajasini hisoblaymiz:
Demak,g‘o’za navlarida birinchi hosil shohining joylashish o’rni 0, 49 yoki 49% irsiyatga bog‘liq ekan. Jadvaldagi ma’lumotlardan foydalanib ko’sakdagi paxta og‘irligini irsiyatga bog‘liqlik darajasini mustaqil hisoblashga harakat qiling.
Dominantlik koeffitsientini aniqlash.
Organizm belgilarining irsiylashganligi aniqlashda dominantlik koeffitsientidan foydalaniladi. Dominantlik koeffitsienti (hp) quyidagi formula yordamida hisoblanadi:
Bu erda F-sintez qilingan duragayning ko’rsatkichi; Mr-ota va ona sifatida tanlangan navlarning o’rtacha ko’rsatkichi; VYA- ota yoki ona sifatida tanlangan navning eng yaxshi ko’rsatkichi. Odatda dominantlik koeffitsienti 0 dan 1 ga cha bo’lsa irsiylanishning oraliq tipi, 1 teng bo’lganida dominantlik, 1 dan yuqori bo’lganida esa geterozis kuzatiladi. Dominantlik koeffitsientining ko’rsatkichi manfiy son bo’lishi ham mumkin. Misol. An-Boyovut-2 va “Omad “ navlari ishtirokida sintez qilingan birinchi bo’g‘in duragaylari bo’yicha quyidagi natijalar qayd etildi. An-Boyovut –2 navi ko’sakidagi paxta og‘irligi 5 g,”Omad”-7 g, birinchi bo’g‘in duragayida esa ko’sakdagi paxta og‘irligi 8 gramga teng bo’ldi.
Navlarning o’rtacha ko’rsatkichini hisoblaymiz: 5712:26 g.
. Hisoblash natijalaridan ma’lum bo’ldiki, dominantlik koeffitsienti 2 ga teng bo’ldi. Bu esa ushbu kombinatsiyada ko’sakdagi paxta og‘irligi bo’yicha geterozis qayd etildi.
