Abdulla qodiriy nomidagi jizzax davlat pedagogika instituti tabiiy fanlar fakulteti

10- mashg‘ulot
O’rtacha ko’rsatkichlarni taqqoslash
Mashg‘ulot maqsadi. O’rtacha ko’rsatkichlar yordamida navlarni bir-biriga taqqoslash
Identiv-o’quv maqsadlari:

1. 
   Arifmetik o’rtacha ko’rsatkichlarni taqqoslay biladi
   
2. 
   Ishonch intervali, kichik haqiqiy farq kabi statistik ko’rsatkichlarni qo’llay biladi.
   

Kerakli materiallar. Kalkulyator, hisoblash uchun ma’lumotlar, uslubiy ko’rsatma.
Ishlash tartibi. Ko’p hollarda qishloq xo’jalik ekin navlari ko’rsatkichlarini bir-biriga taqqoslash kerak bo’ladi. Masalan, bug‘doy doni tarkibidagi oqsil miqdoritni taqqoslash zaruriyati paydo bo’ldi. Taqqoslashning bir necha usullari mavjud. Buning uchun quyidagi 41-jadvaldagi ma’lumotlardan foydalanamiz.

41-jadval.Bug‘doy navlari tarkibidagi oqsil miqdori

Bug‘doyning Liniya 1 doni tarkibidagi oqsil miqdori, % da	Bug‘doyning Liniya-2 doni tarkibidagi oqsil miqdori, % da
18,9 17,4 20,2 18,0 19,4 18,6 21,0 19,8 18,8 16,9 20,3 18,1 19,1 17,4 20,0 18,4 19,7 17,3 20,4 17,9	17,8 16,5 18,5 18,0 18,4 16,4 19,2 15,6 16,4 16,7 17,2 17,4 16,5 16,8 17,0 17,2 18,0 16,4

Olingan ma’lumotlarni taqqoslash uchun birinchi navbatda quyidagi hisoblash ishglarini olib borish kerak:
1.Kuzatuvlar soni n₁20 n₂18
2.O’rtacha arifmetik ko’rsatkich;

3.Korrektirlovchi omil;

4.Kvadratlar farqining yig‘indisi;
;

1. 
   Dispersiya;
   

6.Standart farqlanish ;

7.O’rtacha arifmetik xatoliklar;

8.Bosh parametrning o’rtacha ko’rsatkichi uchun ishonch intervalini hisoblash;
Endi o’rganilgan ko’rsatkich bo’yicha bug‘doy navlarini taqqoslashga kirishamiz. Taqqoslashning quyidagi usullari mavjud. Bunday usullarga ishonch intervali bilan taqqoslash kiradi:
1.Ishonch intervali yordamida taqqoslash. Kuzatuvlar natijasi shuni ko’rsatdiki, bugdoyning Liniya-1 doni tarkibidagi oqsil miqdori 18,9 %, ikkinchisida esa (Liniya-2 da)  17.2 % ni tashkil etdi. Ushbu liniyalar ko’rsatkichlarini taqqoslash kerak.


Hisoblash natijalaridan ma’lum bo’lishicha, Liniya-1 uchun ishonch intervali 19,42 % dan 18,30 % ni tashkil etdi. Liniya-2 ning ishonch intervali 17,65-16,8 % ga teng bo’ldi. Demak, ikkinchi liniyaning ko’rsatkichlari inonchli masofada joylashgan.
2.Styudent kriteriyasi (mezoni) yordamida taqqoslash;
Styudent kriteriyasi uchun erkinlik darajsi t₀₅n₁n₂-21820-236 ga teng ekan. Maxsus jadvaldan foydalanib erkinlik darajasi 36 ga teng bo’lganida Styudent kriteriyasining nazariy ko’rsatkichi 2,02 teng bo’ladi. Olingan ma’lumotlar Styudent kriteriyasining amaliy ko’rsatkichi (4,25) nazariy ko’rsakichi (2,02) dan katta ekanligi aniqlandi. Demak ikkita liniya o’rtasidagi oqsilning miqdori bo’yicha farq haqiqiydir.
3.Kichik haqiqiy farq yordamida taqqoslash:
KHF yoki NSR₀₅
KHF ₀₅
Kichik haqiqiy farqni (KHF) hisoblash shuni ko’rsatdiki, navlar o’rtasidagi farq 0,7 dan katta bo’lsa farq haqiqiy hisoblanadi. O’rganilgan liniyalar o’rtasidagi farq 1,7 ga (18,9-17,2 1,7) teng ekan. Demak farq KHF ko’rsatkichidan katta. Demak liniyalar o’rtasidagi farq haqiqiydir.