|
7- mashg’ulot
Irsiy belgilarning ajralishini statistik tahlil qilish
Mashg’ulot maqsadi: Organizm belgilarning irsiyatga bog’liqlik darajasini hisoblash.
Identiv-o’quv maqsadlari:
Irsiy belgilarni Mendel qonunlariga mos kelishini tushintirib beradi Xi kvadrat usuli yordamida mustaqil masalar ishlay biladi.
Kerakli materiallar. Elektron hisoblash mashinasi, kalkulyator, boshlang’ich ma'lumotlar, o’suliy ko’rsatma va Xi kvadrat usulining nazariy ko’rsatkichlari.
Asosiy tushunchalar. Xi kvadrat usulning umumiy formulasi
2 bo’lib, bu erda 0- amaliy ko’rsatkichlar; E-nazariy ko’rsatkichlar. Misol. Pamidor o’simligining ikkinchi bo’g’inida qo’yidagi miqdorda taqsimlanish sodir bo’ldi: 310 ta qizil va 90 ta sariq. Olingan natija Mendel qonuniga mos kelish yoki kelmasligini tekshirish talab etiladi. Buning uchun birinchi navbatda ma'lumotning nazariy va amaliy ko’rsatkichlarini hisoblash kerak bo’ladi. Natijalarni quyidagi formula yordamida xisoblaymiz.
2
Olingan ma'lumatlardan ma'lum bo’ldiki, (2 ning amaliy ko’rsatkich 1,33 teng bo’ldi. Endi Xi kvadratning nazariy ko’rsatkichini maxsus keltirilgan 47-jadvaldagi ma'lumotlardan aniqlaymiz. Buning uchun birinchi navbatda erkinlik darajasini bilishimiz zarur. Erkinlik darajasini xisoblash uchun R(n-1 formuladan foydalanamiz. Agar kuzatuvlar soni ya'ni n-2 bo’lsa erkinlik darajasi 1 ga teng bo’ladi (R(2-1(1). Demak, olingan ma'lumotlardan ma'lum bo’ldiki, Xi kvadratning nazariy ko’rsatkichi 3,64 ga amaliy ko’rsakichi esa 1,33 ga teng bo’ldi. Bu ko’rsatkich 3, 64 dan kichik bo’ladi. Bu esa pamidor mevasining qizil va va sariq rangga ta?simlanishi 3:1 nisbatga mos kelishidan dalolat beradi. Agar Xi kvadratning amaliy qiymati 3,64 dan katta bo’lganida, olingan natija irsiyat konuniga mos kelmaydi degan xulosaga kelish mumkin.
Xi kvadrat usuli yordamida hisoblash ishlarini olib borish uchun erkinlik darajasini aniq hisoblash kerak bo’ladi. Chunki uning ko’rsatkichi erkinlik darajasi bilan kuchli bog’langan.
Agar hisoblash ishlari oddiy bo’lsa, ya'ni olingan natijalar ikkita sinfga bo’lingan bo’lsa, erkinlik darajasi n-1 deb olinishi mumkin. Kuzatuvlar sinfi 4 tani tashkil etsa erkinlik darajasini hisoblashda R((n-1)(c-1). Bu erda n- gorizontal qatorlar soni, s- vertikal qatorlar soni. Agar sinflar soni 4ta, erkinlik darajasi 3 ga teng bo’ladi. R( (4-1)(2-1) (3.
Misol. F2 da 315 ta sariq silliq, 108 sariq burishgan, 101 yashil silliq va 32 ta yashil burishgan no’xat doni olindi. Olingan ma'lumotlar taqsimlanish 9:3:3:1 nisbatga mos kelish yoki kelmasligini tekshirib ko’rish talab etiladi. Berilgan ma'lumotlarni Xi kvadrat formulasiga qo’yib hisoblaymiz:
Birinchi navbatda, ko’zatuvlar sonini aniqlaymiz, ya'ni 315(108(101(556;
Endi, ikkinchi bo’?indi 9:3:3:1 nisbatda taqsimlanish sodir bo’lganida hosil bo’lgan duragaylarning nazariy ko’rsatkichlarini aniqlaymiz;
Olingan natijalarga asoslanib Xi kvadratni hisoblaymiz;
2 ; 0,15 ;
0,010,150,09 0,260,51
Demak, Xi kvadratning amaliy qiymati 0,51 ga teng. Endi uning nazariy kiymatini aniklash kerak bo’lsin. R( 3 ga teng (R((4-1)(2-1) (3) bo’lganda, 47-jadvaldagi ma'lumotdan foydalanib, Xi kvadratning nazariy ko’rsatkichi 7,82 teng ekanligini aniqlash mumkin. Demak Xi kvadratning nazariy ko’rsatkichi amaliy ko’rsatkichdan katta bo’ladi. Bu esa olingan natijalar taqsimlanishning 9:3:3:1 nisbatiga mos kelishidan dalolat beradi.
Irsiy taqsimlanishni statistik tahlil qilishda quyidagi formuladan ham foydalanish mumkin:
Bu erda a va v- har bir guruhlarning amaliy, r esa nazariy ko’rsatkichlaridir. Chatishtirish natijasida 310 qizil va 90 sariq rangli pamidor o’simliklari olindi. Taqsimlanish 3:1 nisbatga mos kelishi gumon qilinmoqda. Endi taqsimlanish 3:1 nisbatida bo’lsa nazariy ko’rsatkichlarni aniqlaymiz. Buning uchun formulalardan foydalanamiz. Dominant belgining miqdori . Demak qizil rangli pamidor 300 ta, oq ranglisi esa 100 bo’lishi kerak ekan. Olingan ma'lumotlarni formula yordamida tahlil qilib quyidagi natija olindi:
.
Agar taqsimlanish nisbati 1:2:1 bo’lsa, unda Xi kvadratni hisoblash quyidagicha bajariladi. Misol, qizil gulli o’simlik oq rangli o’simlik bilan chatishtirilganda 7 qizil, 9 pushti va 6 o? rangli o’simliklar olindi. Olingan natijalarni tahlil qilish asosida nazariy qiymatni aniqlash kerak bo’lsin:
28-jadal. Ma'lumotlarni hisoblash jadvali
Takrorlanishi
|
O-E
|
(O-E)2
|
(O-E)2:E
|
O
|
E
|
7
|
5,5
|
1,5
|
2,25
|
0,410
|
9
|
11,0
|
-2,0
|
4,0
|
0,364
|
6
|
5,5
|
0,5
|
0,25
|
0,045
|
22
|
22
|
-
|
-
|
X20,819
| Endi Xi kvadratning nazariy ko’rsatkichini aniqlaymiz. Erkinlik darajasi R( 3-1 (2 bo’lganida, Xi kvadratning nazariy ko’rsatkichi 2,77 ga teng bo’ladi. Demak, olingan ma'lumotlar 1:2:1 nisbatga mos kelar ekan. Xi kvadrat usuli yordamida nafaqat irsiy belgilarning taqsimlanishini, balki boshqa ko’rsatkichlarni ham tahlil qilish mumkin. Bunga alternativ belgilar misol bo’ladi. Ushbu ma'lumotlar 29-jadvalda keltirilgan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
