Abdulla qodiriy nomidagi jizzax davlat pedagogika instituti tabiiy fanlar fakulteti

6- mashg'ulot
Korrelyatsiya koeffitsientlarini hisoblash va natija bo’yicha xulosa chiqarish
Mashg’ulot maqsadi. Korrelyatsiya koeffitsientini hisoblash va uning moqiyatini tushintirish.
Identiv-o’quv maqsadlari:
1.1. Korrelyatsiya koeffitsientini moqiyatini tushintirib beradi.
1.2 Korrelyatsiya koeffitsientini hisoblash tartibini tushintirib beradi.
Kerakli materiallar. Elektron hisoblash mashinasi, kalkulyator, boshlang’ich ma'lumotlar, o’suliy ko’rsatma.
Ishlash tartibi. Korrelyatsiya koeffitsienti quyidagi formula yordamida hisoblanadi:
r yoki r
Korrelyatsiya koeffitsientining qiymati –1< r <(1 bo’ladi. Agar r(1,0 yoki-1,0 ga teng bo’lsa, bir belgining ikkinchi belgi bilan bog’lanish funktsional bog’lanishga aylanadi. Korrelyatsiya koeffitsient r(0 ga teng bo’lsa, «x» va «u» belgilar o’rtasida chiziqli bog’lanish bo’lishi mumkin.
Agar korrelyatsiya koeffitsienti r<0,3 ga teng bo’lsa, bog’lanish kuchsiz, r(0,3-0,7- o’rta darajada r(0,7 bo’lsa, belgilar bir biri bilan kuchli bog’langan bo’ladi.
Korrelyatsiya koeffitsientining standart xatoliklarini aniqlash uchun quyidagi formuladan foydalaniladi:
Sr bu erda r –korrelyatsiya koeffitsienti; n-ko’zatuvlar soni
Bu erda Sr-korrelyatsiya koeffitsientining xatoligi;
Korrelyatsiya koeffitsienti kriteriyasini hisoblash uchun trrSr formula ?o’llaniladi. Agar tr amaliy ko’rsatkichi uning nazariy ko’rsatkichidan katta bo’lsa korrelyativ bog’lanish haqiqiy. Styudent kriteriyasining (t) nazariy ko’rsatkichi maxsus jadvaldan olinadi.
Korrelyatsiya koeffitsientini hisoblash uchun jadvaldagi ma'lumotlardan foydalaniladi. Ushbu jadvalda tuproq namligi va uning yopishqoqligi berilgan.
24-jadval. Tuproq tarkibidagi namlik va uning yopishqoqligi

№	Ko’rsatkichlar		X^2	U^2	X x U
		Yopishqoqligi U,g.sm2 da
1	19.9	0.0	396.01	0.00	0.00
2	20.9	0.6	436.81	0.36	12.54
3	26.1	1.1	681.21	1.21	28.71
4	29.4	1.2	864.36	1.44	35.28
5	30.5	1.7	930.25	2.89	51.85
6	40.3	1.7	1624.09	2.89	68.51
7	44.8	2.6	200.04	6.76	116.48
8	47.8	3.4	2284.84	11.56	162.52
9	55.6	4.2	3091.36	17.64	233.52
10	58.3	5.8	3398.89	33.64	338.14
11	64.5	6.3	4160.25	39.69	406.35
12	76.6	7.3	5867.56	53.29	559.18
Jami:	514.7X	35,9U	25742.67X^2	171,37U^2	2013,08XU

Korrelyatsiya koeffitsientini hisoblash tartibi: n12 (kuzatuvlar soni) (X):n514,7:1242,89 %;

(Y):n35,9:122,99 g.sm²;
(X- )²X²-(X)²:n25742,67-(514,7)²:123666,33;
(Y- )²Y²-(Y)²:n171,37-(35,9)²:1263.96;
(X- )(Y- )XY-(XY):n 2013,08-(514,47 x35,9):12473,27.

r

Tuproq tarkibidagi namlik va uning yopishqoqligi o’rtasidagi korrelyativ bog’lanish koeffitsienti 0,98 ni tashkil etdi. Demak, namlik qancha ortsa tuproqning yopishqoqligi ham shuncha ortar ekan.
Korrelyatsiya koeffitsienti uchun xatolik darajasi va ishonch intervallari:
Sr S_bSr
r

Topshiriqlar

1.G`o’zaning An-Boyovut-2 navining 1 ta o’simligidan terilgan ko’sakdagi paxta laboratoriya sharoitida tahlil qilinib qo’yidagi ma'lumotlar olindi. Ushbu ma'lumotlardan foydalanib belgilar o’rtasidagi korrelyativ bog’lanishlar darajsini hisoblang(25-jadval).
25-jadval. An-Boyovut-2 navining asosiy ko’rsatkichlari

Ko’sak ning hosil shoxidagi o’rni	Ko’sakdagi paxta og’irli gi, (g)	Ko’sakdagi chigitning soni, (dona)	Tola uzunligi, (mm)	Tola chiqishi, (%)	Tola indeksi, (g)	100 ta chigit og’irligi,(g)	Changlanmagan chigitlar soni, (dona)
1 1	5.4	31	30.2	35.8	6.2	11.1	6.0
1 2	6.2	35	32.6	34.7	6.1	11.9	12.5
2 1	5.3	29	30.8	34.2	6.3	12.0	6.4
2 2	2.8	20	28.8	35.2	4.9	9.0	9.1
3 1	5.8	35	29.2	35.2	5.8	10.8	2.8
3 2	5.7	34	31.2	35.1	5.9	10.9	2.8
4 1	5.5	33	30.4	36.3	6.1	10.6	2.9
4 2	6.6	40	29.8	39.8	6.5	9.9	2.4
51	6.4	43	29.0	40.2	6.0	8.9	6.5
6 1	5.7	34	32.2	36.7	6.1	10.5	5.5
7 1	6.6	41	30.6	39.3	6.3	9.7	6.8
7 2	7.0	43	31.6	34.2	5.6	10.7	6.5
8 1	5.6	36	31.6	36.2	5.6	9.9	2.7
10 1	6.8	38	32.6	32.7	5.9	12.1	13.6
10 2	6.5	45	29.6	33.8	4.9	9.5	6.2

2. 36 ta odamlarda qoni tarkibidagi eritrotsitlar miqdori (x) hamda gemoglabin (u) miqdori aniqlandi. Olingan natijalari quyidagicha:

x 0,80 0,71 2,63 3,19 2,80 3,14 3,21 3,28 3,63 3,33 4,10 3,29

u 22 45 61 66 72 83 73 82 78 82 81 82

x 3,46 3,32 3,11 3,28 3,66 3,90 4,43 3,80 3,82 3,81 4,20 4,47

u 77 80 82 79 84 75 82 79 87 87 87 90

x 3,71 4,22 3,90 4,36 1,30 2,50 2,80 3,10 2,87 3,68 3,59 3,40

u 97 96 92 94 27 50 63 71 70 72 76 71
Ushbu ma'lumotlardan foydalanib qon tarkibidagi eritrotsitlar bilan gemoglabin o’rtasidagi bog’liklik darajasini aniqlang.
3.Kuzgi bug’doy navlarini Mirzacho’l sharoitida ekologik sinash natijalari buyicha quyidagi natijalar qayd etildi. Ushbu ma'lumotlardan foydalanib ekologik nav sinash uchun jalb etilgan bug’doy navlarining ayrim belgilari o’rtasidagi korrelyativ bog’lanishlar darajasini aniqlan.
26-jadval

№	Navlar	O’rganilgan belgilar
		Boshoq dagi don og’irligi, (g)	Boshoqdagi don miqdori, (dona)	Boshoqdagi boshoq chalar soni, (dona)	Boshoq uzunli gi,(sm)	Boshoq zichligi	1000ta don og’irli gi, (g)
1	Sanzar-8	2,3	55	19,3	10	17,3	44,2
2	Sayxun-2	1,9	39	18,2	8,0	21,3	47,9
3	Sayxun-4	2,2	43,6	22,2	10,5	20,2	50,4
4	Boyovut-1	2,4	46,3	20,5	8,9	21,9	51,3
5	Kupava	2,1	49,8	20,4	9,9	19,6	44,3
6	Sayxun-1	1,7	38,9	15,5	9,6	15,1	54,4
7	Polavchanka	2,2	47,2	19,9	9,4	20,2	46,6
8	Kroshka	2,3	47,9	17,2	9,7	16,8	47,2
9	Yonbosh	2,5	52.0	18,6	9,9	17,9	44,3
10	Gayrat	2,7	58,9	20,5	11,5	17,2	48,2

4.G`o’zaning An-Boyovut-2 va Omad navlari o’rtasida duragaylash ishlari o’tkazildi. Sintez qilingan duragaylar Mirzacho’l sharoitida o’rganildi va quyidagi natijalar qayd etildi. Olingan ma'lumotlar yordamida o’rganilgan barcha belgilar o’rtasidagi korrelyativ bog’lanishlar darajasini hisoblang?

27-jadval

№	Ko’sakdagi paxta og’irli gi,(g)	Ko’sakdagi chigit soni, (dona)	Tola uzunligi, (mm)	Tola chiqishi,(%)	Tola indeksi	100 ta chigit og’irligi,(g)	Mahsuldorligi, (g)
1	5,8	26.0	33,8	37,9	8,5	13,7	17,0
2	6,6	29,0	32,6	40,0	9,2	14,2	21,0
3	5,9	27	34,4	37,5	8,3	14.0	6,9
4	6,4	28,0	31,4	32,9	7,5	15,2	45,0
5	6,6	31,0	33,5	36,81	7,83	13,12	42,0
6	5,7	27	34,0	35,14	7,40	13,74	42,0
7	6,82	28,0	34,1	34,31	8,35	16,10	62,0
8	7,25	32	34,2	33,93	7,68	14,90	73,0
9	6,36	28,0	33,2	36,94	8,40	13,82	41,0
10	7,33	37,0	33,8	36,15	7,16	12,91	73,0
11	6,24	28,0	32,6	36,21	8,07	14,00	72,0
12	6,42	33,0	32,2	37,22	7,24	12,12	45,0
13	6,05	39,0	33,2	36,85	7,68	13,41	62,0
14	5,30	28	31,0	37,73	7,14	11,71	42.0
15	5,49	30,0	32,6	37,88	6,93	11,60	64,0

5. Kuzgi bug’doy navlari boshog'idagi don oqiligi va undagi don miqdori o’rtasidagi korrelyativ bog’lanishlar darajasi hisoblandi. Olingan natijalar quyidagicha: Sanzar-8–0,79, Sayxun-1 navida 0,65, Boyovut-1 navida –0,75, Kupava navida – 0,69, Knyajna navida esa 0,80. Kuzatuvlar soni barcha navlar uchun bir qil bo’lib 30 tadan boshoqni tashkil etdi. Ushbu ma'lumotlar yordamida korrelyatsiya koeffitsientining haqiqiyligini aniqlang?
6. Ikkita ko’rsatkich o’rtasidagi korrelyativ bog’lanishlar darajasi aniqlandi. Birinchi tajribada belgilar o’rtasidagi korrelyatsiya koeffitsienti 0,87 kuzatuvlar soni 20 ga teng, ikkinchi namunada ushbu ko’rsatkichlar 0,56 va 30 ga teng. Ikkita namuna o’rtasidagi bog’lanishlar darajasining haqiqiyligini aniqlang?