Abdulla qodiriy nomidagi jizzax davlat pedagogika instituti tabiiy fanlar fakulteti

5- mashg’ulot
Dispertsion tahlil
Mashg’ulot maqsadi: Dispertsion tahlilning mohiyatini tushintirish va masalalar echish
Identiv-o’quv maqsadlari:
1.1. Dispertsion tahlilni mohiyatini tushintirib beradi
1.2. Ma'lumotlarni dispertsion tahlil yordamida ishlaydi
1.3. Dispertsion tahlil yordamida variantlarni farqlay biladi.
1.4. Bir va ko’p omilli dispertsion taqlillarni farqini ifodalaydi
Kerakli materiallar. Elektron hisoblash mashinasi, kalkulyator, uslubiy ko’rsatma, boshlang’ich ma'lumotlar.
Ishlash tartibi. Dispersion tahlilda erkinlik darajasini aniklash juda muhimdir. Odatda u N bilan ifodalanadi. Erkinlik darajasini quyidagi formula asosida aniqlash mumkin.
N-1  (L-1)  (N-1)
Bu erda l- variantlar soni. Tadqiqotlar qaytariqlarda olib borilganida umumiy kvadratlar yigindisi uch qismdan iborat bo’ladi: qaytariqlardagi o’zgaruvchanlik S_R, variantlardagi o’zgaruvchanlik-S_V va tasodif o’zgaruvchanlik S_Z. Buni qo’yidagicha ifodalash mumkin.
Su SrS _VS_Z; (N-1)  (n-1)  (L-1)  (n-1)x(L-1).

1. 
   Dispersion tahlilni o’tkazish uchun quyidagi hisoblash ishlari olib boriladi:
   
2. 
   Kuzatuvlarning umumiy soni (NLxN) aniqlanadi;
   
3. 
   Korrektirlovchi (tuzatuvchi) omil(S( x)²: N) aniqlanadi;
   
4. 
   Kvadratlar umumiy yig’indisi (Sux² –S) aniqlanadi:
   
5. 
   Kaytariqlar uchun kvadratlar yig’indisi (S_Rr² : l-C)aniqlanadi:
   
6. 
   Variantlar uchun kvadratlar yigindisi (SVV²: n-S) aniqlanadi.
   
7. 
   Xatoliklar uchun kvadratlar yigindisi(SzCv-Cp) aniqlanadi.
   

Variantlar SV va xatoliklar uchun dispersiya qiymatini aniqlashda Sv²CV:L-1 va S² formulalardan foydalaniladi.
Ushbu ma'lumotlar ta'sir etuvchi omilning darajasini aniqlashda yordam beradi.
Dispersion tahlil natijalarini baholashda Fisher kriteriyasidan foydalaniladi. Agar Fisher kriteriyasining F amaliy qiymati uning nazariy qiymatidan katta bo’lsa (F_A  S²v:s²Ikki omilli dispersion tahlil ko’proq qishloq xo’jaligida qo’llaniladi. Bunda kvadratlar yig’indisining umumiy miqdori quyidagi formula yordamida hisoblanadi: Su(S_ASvS_AV)  SrSz; uch omilli dispersion usulda esa Su (S_ASvSsS_AVS_AS  S_AVS)  SrSz formuladan foydalanish mumkin.
Dispersion tahlilar o’tkazish tartibi
Bir omilli dispersion tahlil.
Bir omilli dispersion tahlil o’tkazish uchun quyidagi 14-jadvaldagi ma'lumotlardan foydalanish mumkin.