A. Karimov, X. Xoshimov Umumiy kimyodan Masalalar va testlar to`plami Akademik litsey va kasb-hunar kollejlari uchun o`quv qo`llanma so`z boshi

VIII.5. Termoximiya. Gess va Lavuaz`e - Laplas qonunlari.
Barcha kimyoviy yoki fizik jarayonlar, adatda, issiqlik chiqishi bilan yoki yutilishi bilan boradi. Issiqlik chiqishi bilan boradigan jarayonlar ekzotermik, issiqlik yutilishi bilan boradigan jarayonlar esa endotermik jarayonlar deyiladi. Kimyoviy jarayonlarning issiqlik effekti ma`lum qonuniyatlar asosida amalga oshadi. Har qanday kimyoviy jarayonning issiqlik effekti uning qanday yo`l bilan amalga oshirilishiga bog`liq emasligini 1836 yilda Rus olimi R.I.Gess tajriba yo`li bilan asoslab berdi va quydagi qonunni kashf etdi.
Doimiy bosim va hajmda borayotgan kimyoviy jarayonlarning issiqlik effekti dastlabki moddalar va ohirgi mahsulotlarning tabiatiga va holatigagina bog`liq bo`lib, oraliq reaksiyalarga bog`liq bo`lmaydi. Bu qonun Gess qonuni deyiladi.
Gess qonunini quydagi sxema asosida tushuntirish mumkin.

_Q3 C D
E
Q₁ = Q₂ + Q₃ + Q₄ = Q₅ + Q₆ (6)
Gess qonuni termodinamikaning I – qonunidan kelib chiqadi va termoximiyaning asosiy qonuni hisoblanadi.
Lavuaz`e – Laplas qonuni
Bu qonun quydagicha ta`riflanadi: Har qanday moddaning parchalanishi uchun zarur bo`lgan issiqlik, bu moddaning xosil bo`lishida ajralib chiqqan issiqlikka teng bo`ladi.
Masalan: 3O₂ = 2O₃ – 299 kg j/mol
2O₃ = 3O₂ + 299 kg j/mol
VIII.6. Erish va gidratlanish issiqligi.
Erish jarayoni vaqtida ajralib chiqadigan issiqlik miqdoriga erishning issiqlik effekti deyiladi va u ∆H bilan belgilanadi. Erish jarayoni issiqlik ajralishi bilan borsa, erishning issiqlik effekti manfiy, issiqlik yutilishi bilan borsa musbat ishoralar bilan belgilanadi. 1 mo’l modda eriganda xosil bo’lgan issiqlikka erish issiqligi deyiladi. Erish issiqligi quyidagi formula yordamida aniqlanadi.
∆H_er.is = ^q.M kJ/mo’l
m.1000
Bunda q- modda eriganda ajralib chiqadigan yoki yutiladigan issiqlik miqdori; m – erigan moddaning massasi;
M – erigan moddaning molekulyar massasi; q- quyidagi formula bilan topiladi: q = c ^. m₁ ^. ∆t
Bunda c – eritmaning solishtirma issiqlik sig’imi. Suv uchun c = 4.187 J/gradga teng. m₁ – erituvchining massasi; ∆t – temperaturalar farqi.
Dastlabki formula bilan birlashtirsak quyidagi formula kelib chiqadi:
∆Her.is = cm1t M kJ/mo’l
m1000