A. Karimov, X. Xoshimov Umumiy kimyodan Masalalar va testlar to`plami Akademik litsey va kasb-hunar kollejlari uchun o`quv qo`llanma so`z boshi

VIII. BOB
VIII. Kimyoviy termodinamika elementlari.
Termoximiya qonunlari.
VIII.1. Sistema, uning holati va parametrlari.
Sistema – bu tashqi muhitdan chegara sirti bilan ajralgan, moddalar yig`indisiga aytiladi. Sistema moddalar konsentrasiyasi – C, uning bosimi – P, hajmi – V, temperaturasi – T va energiyasi – E ga ega bo`ladi. Bu kattaliklar ayni sistemaning holati va parametrlari deyiladi. Sistema atrof muhit bilan ta`sirlashuviga qarab uch xil turga bo`linadi:

1. 
   Ochiq sistemalar – bunday sistemalar tashqi muhit bilan modda va energiya almashinuvi holatida bo`ladi. Tabiatdagi barcha jonli organizmlar ochiq sistemalarga misol bo`ladi.
   
2. 
   Yopiq sistemalar. Bunday sistemalar tashqi muhit bilan faqat energiya almashinuvida ishtirok etadi. Bunday sistemalarga sovutgichlarni misol qilib ko`rsatish mumkin.
   
3. 
   Izolirlangan yoki mutlaqo yopiq sistemalar. Bunday sistemalar atrof muhit bilan na massa, na energiya bilan almashinmaydi.
   

Bunday sistemalarga termosni misol qilish mumkin. Lekin shuni e`tirof etish lozimki, tabiatda absolyut izolirlangan sistemalar mavjud emas.
Agar sistemada barcha komponentlar bir xil fazada bo`lsa, bunday sistemalar gomogen, agar komponentlar turli fazada bo`lsa, geterogen sistemalari deyiladi.
Faza – deb sistemaning bir xil kimyoviy yoki termodinamik xossalarga ega bo`lgan va sistemaning boshqa qismlari bilan chegara sirti bilan ajralgan qismiga aytiladi.
VIII.2. Energiya va uning bir turdan boshqa turga o`tishi.
Energiya va ish o`rtasidagi bog`lanish.
Energiya – bu materyaning alohida bir turdagi xarakatining miqdoriy o`lchovi hisoblanadi.
Sistemaning holati va xossalari uning fizik kimyoviy parametrlari bilan xarakterlanadi. Miqdoriy jihatdan o`lchash mumkin bo`lgan parametrlarga bosim, temperatura hajm va konsentrasiya kiradi. Bu perametrlar o`zaro holat tenglamasi bilan bog`langan. Agar sistema o`z parametrlarini o`zgartirsa unda termodinamik jarayon sodir bo`ladi. Vaqt o`tishi bilan sistema parametrlari o`z – o`zidan o`zgarmasa, sistemaning bunday holati uning muvozanat holati deb aytiladi.
Sistema energiyasining o`zgarishi yoki bir turdan boshqa turga aylanishini termodinamika fani o`rganadi. Har qanday termodinamik sistema ma`lum miqdordagi zaxira energiyaga ega bo`ladi. Bu energiya sistemaning ichki energiyasi deyiladi. Sistema ichki energiyasi uning holat funksiyasi deyiladi, ya`ni u sistema parametrlariga bog`liq bo`ladi.