A. Karimov, X. Xoshimov Umumiy kimyodan Masalalar va testlar to`plami Akademik litsey va kasb-hunar kollejlari uchun o`quv qo`llanma so`z boshi

X. BOB

X. KIMYOVIY MUVOZANAT. KATALIZ

X.1. Kimyoviy muvozanat

Qaytar reaksiyalar ohirigacha bormaydi va kimyoviy muvozanat qaror topishi bilan yakunlanadi. Bunda to`g`ri va teskari reaksiyalarning tezligi o`zaro tenglashadi.
aA + bB cC + dD
V₁ = K₁ [A]^a[B]^b
V₂ = K₂ [C]^c[D]^d
V₁ = V₂

Kimyoviy muvozanat

K₁ [A]^a[B]^b = K₂ [C]^c[D]^d
K₁ [C]^c[D]^d

Kmuv = K2  [A]a[B]b
Muvozanat konstantasi Km temperatura va reaksiyaga kirishuvchi moddalar tabiatiga bog`liqdir.
Reaksiyaga kirishuvchi moddalar konsentrasiyasi kimyoviy muvozanat vaqtida muvozanat konsentrasiyalari deyiladi va [H<sub>2</sub>], [N<sub>2</sub>], [NH<sub>3</sub>], [A], [B] tarzda yoziladi.
Sistema muvozanatda bo`lmagan holdagi konsentrasiyalar esa: CH₂, CN₂, CNH₃ tarzda yoziladi.
X.2. Kataliz va katalizatorlar
Kimyoviy muvozanatga yoki konsentrasiyaning ta`siridan farqi o`laroq, katalizator muvozanat holatiga ta`sir ko`rsatmaydi. Chunki katalizator to`g`ri va teskari reaksiyalar tezligiga bir xil tarzda ta`sir etadi va muvozanatning siljishiga ta`sir ko`rsatmaydi.
Aktivlanish energiyasining o`zgarishi hisobiga reaksiya tezligini o`zgartiruvchi moddalar katalizatorlar deyiladi.
Kimyoviy reaksiya tezligini kamaytiruvchi moddalar ingibitorlar deyiladi va bunday kataliz salbiy kataliz deyiladi.
Kimyoviy reaksiya tezligining katalizator ta`sirida ortishi ijobiy kataliz deyiladi. Bunda aktivlanish energiyasi E_akt – kamayadi.