Ma’ruza mavzu: kirish. Minerallar va tog‘ jinslarining fizik xossalari umumiy tushunchalari reja

1. 
   MA’RUZA
   

Mavzu: KIRISH. MINERALLAR VA TOG‘ JINSLARINING FIZIK XOSSALARI UMUMIY TUSHUNCHALARI


Reja:

1. 
   Mineral tushunchasi. Tog‘ jinslari fizik xossalari.
   
2. 
   Tog‘ jinslarining sun’iy o‘zgartirilgan holatlari.
   
3. 
   Konchilik ishlab chiqarish fizik jarayonlari.
   

Mineral deb, er qa’rida fizik - kimyoviy jarayonlar natijasida paydo bo‘lgan, kimyoviy tarkibi va fizik xossalari o‘zaro bir muncha o‘xshash tabiiy jinslarga aytiladi.
Tog‘ jinsi deb, bir yoki bir necha minerallar o‘zaro birikib mustahkam ravishda geologik jins hosil qilishga aytiladi. Tog‘ jinslarining turi va nomlanishi undagi minerallar tarkibi va tuzilishi bilan bevosita bog‘liqd bo‘ladi. Ular tuzilishi bo‘yicha 2 ko‘rinishga – struktura va teksturaga ajraladi.
Tog‘ jinslari strukturasi (tuzilishi) – bu tog‘ jinsi o‘lchamlari, shakllari va minerallarning o‘zaro joylashishidir.
Tog‘ jinslari teksturasi (tarkibiy tuzilishi) – bu tog‘ jinslari yirik qismlarining o‘zaro joylashish va bog‘lanish xususiyatlaridir.
Tog‘ jinslari fizikasi tog‘ jinslari xossalari, tuzilishi va tarkibi hamda fizik jarayonlarning o‘zaro miqdoriy bog‘liqligini o‘rganadi.
Ma’danda kon ishlarini olib borish uchun tabiiy holatdagi tog‘ jinslari xususiyatlarini bilish lozim bo‘ladi.
Quyida tog‘ jinslarini qazib olish jarayonida katta ta’sir kuchiga ega bo‘lgan ularning asosiy fizik-mexanik xususiyatlariga izoh berib o‘tamiz. Bunday xususiyatlariga birinchi navbatda tog‘ jinslarining qattiqligi (tvyordost) va charxlanuvchanlik (abrazivnost), qayishqoqligi (uprugost) va egiluvchanligi (plastichnost), g‘ovakliligi (poristost) va zichligi (plotnost), darzliligi (treщinovatost) va ustivorligi (ustoychivost) va boshqalar kiradi.
Tog‘ jinsi qattiqligi (tvyordost) unga nisbatan amalga oshiriladigan mexanik ta’sirlarga qarshiligini anglatadi. CHarxlanuvchanlik (abrazivnost) esa burg‘ulash paytida tog‘ jinsining burg‘uni emirish darajasidir. Tog‘ jinsi qayishqoqligi (uprugost)- bu uning tashqi ta’sir to‘xtatilgandan keyin birlamchi holatiga tiklanishini anglatadi. Tog‘ jinsi mo‘rtliligi (xrupkost) – bu uning egiluvchanligini o‘zgartirmasdan parchalanish xususiyati.

1.