Ma’ruza mavzu: kirish. Minerallar va tog‘ jinslarining fizik xossalari umumiy tushunchalari reja

Gornыe porodы	Predel prochnosti na skalыvanie δsk ^.10^5, Pa	Predel prochnosti na sjatie δsj ^.10^5, Pa
Predel prochnosti na rastyajenie δrast ^.10^5, Pa
Mramor	91	1650	-
Izvestnyak	95-192	1030-1640	91
Andezit	96	986	58
Granatoviy skarn	96	1015	-
Tuf	110	1156	67
Dolomit	118	1620	69
Granodiorit metamorfizovanniy	130	1412	-
Granodiorit	211-222	2336-2659	-
Granit melkozernistыy	198	1660	120
Granit srednezernistыy	220	2592	143
Sienit	221	2152	143
Sienit-porfir	296	2250	143
Diorit	240	2390	-
Diorit-porfir	302	3240	-
Gabbro	244-375	2300-3406	135
Skarn rudnыy	255	2098
Skarn epidoto-granatovыy	305	2762	-
Keratofir	268-373	2285-3740	138
Albitofir	282	1728	119
Kvarsit	316	3050	144
Bazalt	322	3245	-
Diabaz	347	3430	134

Tog‘ jinslarini yuklash, tashish, saqlash, maydalash va boshqa jarayonlar uchun ularning sun’iy ravishda o‘zgartirilgan holat uchun xususichtlari aniqlanadi va hisobga olinadi. Konchilik qazish ishlari ob’ekti bo‘lib er qa’rida paydo bo‘lib joylashgan ildiz jinslar va maydalangan, o‘z joyini tashqi ta’sirda o‘zgartirgan yoki ko‘chirib o‘tkazilgan qoplamalar ishtirok etadi. Qazib olish jarayonida tog‘ jinslari turli xil tashqi ta’sirlarga duch keladi, xususan zarba, siljish, zichlanish, siljtilish – ko‘chirilish kabi, mexanik ta’sirlarga duch keladi. Umumiy holda tog‘ jinslarining tabiiy va sun’iy o‘zgarishlar mavjud.

Tog‘ jinslari xususiyatlarining o‘zgarishiga olib keladigan sabablarni 3 guruhga bo‘lish mumkin:

1. 
   Tarkibiy o‘zgarish- g‘ovaklarning suyuqlik va gazlar bilan to‘ldirilishi, temperatura tushishi bilan suvlarning muzlashi, oksidlanish, tiklanish, temperatura oshishi bilan ma’lum minerallarning degidratatsiya va dissoatsiya bo‘lishi, polimorf o‘zgarishlar;
   
2. 
   Tog‘ jinsi zichlanish darajasi – g‘ovaklaarning ezilishi natijasida, darzliklarning mexanik ta’sirlardan siqilish, isitilishi yoki sovutilishi natijasida;
   
3. 
   Tog‘ jinslari alohida zarralari o‘rtasidagi kuchlarning o‘zgarishi – isitilishi ta’sirida minerallarning erish holatiga kelishi, zarralar orasiga suv kirishi bilan suvga to‘yinishi, temperatura oshirilishi bilan suyulishi – erishi yoki temperatura tushirilishi bilan muzlashi va boshqalar.
   

Xususiyatlarining o‘zgarish sabablari minerallarning tarkibi, tog‘ jinslarining tuzilishi va fizik xususiyatlarga bog‘liq. SHuningdek ta’sir davomiyligi, vaqt davomida o‘zgarish xarakteri, ta’sir yo‘nalishiga bog‘liq.
Konchilik ishlab chiqarish fizik jarayonlari – tog‘ jinslaridagi fizik jarayonlar, bu jarayonlarda yuzaga keladigan tog‘ jinsi xossalarining o‘zgarish qonunlarini, ularni konchilik sanoatida qo‘llashning prinsiplarini o‘zganuvchi fan.
Konchilik ishlab chiqarish fizik jarayonlari fanining muhim tarmog‘i bo‘lib, tog‘ jinslarini emirish usullarini (burg‘ulab portlatib yoki mexanik usulda) aniqlashda, boyitish usullarini va boyitish uskunalarini tanlashda, shuningdek kon massivining ustuvorligini ta’minlashda o‘z o‘rniga ega.
Ushbu ishlar barchasi iqtisodiy mablag‘lar bilan bog‘liq bo‘lib, kon korxonalarining samarali ishlashiga bevosita ta’sir qiladi.


Nazorat savollari:

1. 
   Mineral va tog‘ jinslari atamalarini izohlang.
   
2. 
   Tog‘ jinslari fizikasi nimalarni o‘rgatadi?
   
3. 
   Tog‘ jinslari fizik xususiyatlari ko‘rsatkichlari haqida ma’lumot bering.
   
4. 
   Konchilik ishlab chiqarish fizik jarayonlari nimalarni o‘qgatadi?