Mavzu: Tabiy suvlarning ifloslanishi. Suvlarning kimyoviy ifloslanishini oldini olish

Mavzu: Tabiy suvlarning ifloslanishi. Suvlarning kimyoviy ifloslanishini oldini olish.

Suv ona sayyoramizdagi eng ko’p tarqalgan noorganik moddadir. Suvsiz yerda hayot yo’q.

Yer sharining suv resurslariga okean, dengizlar, daryo va ko’llar, sun'iy suv havzalari, tog’ va qutb muzliklari, er osti suvlari, tuproq va atmosfera suvlari kiradi.
Suv erdagi asosiy hayotiy jarayon hisoblanmish fotosintezda yagona kislorod manbai hisoblanadi. Erdagi suvning katta qismi dengiz va okeanlarda to’plangan. Erda tarqalgan butun suvning atigi 2 % i chuchuk suv ulushiga to’g’ri keladi. Chuchuk suvlarning 85% ini qutb zonalaridagi muzliklar tashkil qiladi. Chuchuk suvlarining qayta tiklanishi tabiatda suv aylanishi tufayli sodir bo’ladi. yer kurrasining ko’pgina hududlarida daryolar asosan elektr manbai hisoblanadi. Chuchuk suvlardan inson turmushda qishloq xo’jaligi va sanoat ehtiyojlari uchun foydalanadi.
Suv yer kurrasida organizmning yashashi uchun zarur bo’lgan eng muhim mineral xisoblanib, organizmdagi butun jarayonlar suv muxitida sodir bo’ladi. Xalq xo’jaligining turli soxalari, o’simliklar, qishloq xo’jalik ekinlari va umuman insoniyat uchun zarur bo’lgan chuchuk suvning miqdori cheklangan bo’lib, 84 mln 827,2 ming km kubni tashkil etadi. Bu butun gidrosferadagi umumiy suv miqdorining 2% i demakdir. O’sha chuchuk suvning 60,6 mln km³i er osti suvlariga ,24,0 mln km³i muz va qorlarga, 750 ming km³i ko’llarga, 75 ming km3i tuproqdagi suvlarga, faqat 1,2 ming km³ i esa chuchuk daryo suvlariga to’gri keladi. Dunyodagi barcha daryolar bir yilda okeanlarga 45 ming km³ suv olib keladi.
Suv kundalik hayotimizning xamma soxalarida qo’llanilishi bilan boshqa tabiiy resurslardan farq qiladi. Chunki kishilik jamiyatida suvning o’rnini bosadigan boshqa resurs yo’q. Suv geografik qobiqdagi barcha jarayonlarda ishtirok etadi. U er yuzidagi modda va energiya aylanishida qatnashadi. Fotosintez jarayonida yiliga 4,6 x 10 511 t 0₂ ajratib chikarishda 2,26 x 10511 t suvdan foydalaniladi.
Er kurrasidagi suv qatlami sayyoramizda termik rejimni tartibga solib turadi. Okean va dengizdagi suvlar quyoshdan kelayotgan issiqlikni to’plab, qishda uning atrofini juda ham sovub ketishdan saqlab turadi.
Suv yer yuzidagi iqlimga ham ta'sir etadi. Buni dengiz oqimlari misolida yaxshi bilish mumkin. Okean va dengiz oqimlari sayyoramizda quyosh issiqligini qayta taqsimlaydi. Oqimlar quyi kengliklarga surib, iqlimni ancha yumshatadi. Bunga gol’strim issiq oqim yaqqol misoldir.
Suv ayniqsa organizmlarning yashashi uchun juda muhim ahamiyatga ega. Er yuzidagi tirik organizm suvsiz yashashi mumkin emas. O’simlik va hayvonlar organizmida suvning miqdori 50-88 % gacha bo’ladi, sabzavotda esa 80-95 % ga etadi. Suv ayniqsa kishi organizmi uchun zarur. Chunki inson vaznining 70 % i suvdan iborat. Suv organizm uchun termoregulyator vazifasini ham bajaradi. Har bir kishi o’rtacha shaxsiy gigienasi va maishiy-kommunal zaruriyatlar uchun sutkada 150-200 1 suv ishlatadi.
Suv shaxar va qishloqlarimizni toza saqlashda, iqlimni yumshatib turishda va uning obodonchiligida «sanitarlik» vazifasini o’taydi. Suv dam olish, hordiq chiqarish ob’ekti sifatida rekreasion ahamiyatga ega.
Suvning tirik organizm uchun yuqoridagi ahamiyatidan tashqari u energiya manbai, transport vositasi, ommaviy sport ishlarida ham foydalaniladi. Kishilarning xo’jaligi uchun zarur bo’lgan daryo, ko’l va yer osti chuchuk suvlar miqdori juda kam. Bu chuchuk suvning regional yetishmaslik xavfining vujudga kelishiga sababchidir. Bundan tashqari chuchuk daryo suvlari sayyoramiz buyicha notekis taqsimlangan.
Kishilik jamiyatining faoliyatini suvsiz tasavur etish mumkin emas. Inson dunyoga kelgan kundan boshlab chuchuk suvdan foydalangan va u vaqtlarda toza suvning yetishmasligi sezilmagan. Aholining tez o’sishi, sanoatning rivojlanishi, shaharlar sonining ko’payishi, sug’orma dehqonchilik maydonining kengayib borishi tufayli chuchuk suvga bo’lgan talab orta bordi. Hozirda chuchuk suvga bo’lgan talab shunchalik ortib ketdiki, hatto sanoatlashgan barcha rayonlarda uning yetishmasligi sezilmoqda.
Suvdan xo’jalikda foydalanishni 2 gruppaga bo’ish mumkin:
1. Tabiiy manbalardan suv olib foydalanish yoki suv iste'mol qilish. Bunga sanoatni, axolini, maishiy kommunal xo’jalikni va qishloq xo’jaligini suv bilan ta'minlash kiradi.
2. Tabiiy manbalardan suv olmasdan foydalanish yoki oqimdan foydalanish. Bunga kema qatnovi, gidroenergiya omili, baliqchilikda foydalanish, yog’och oqizish kiradi.